Niewiele zwrotów politycznych może równać się z ostatnim miesiącem w Senegalu.

Nieco ponad dwa tygodnie temu Bassirou Diomaye Faye był mało znanym przywódcą opozycji przebywającym w więzieniu, przetrzymywanym bez procesu pod zarzutami, w tym podżeganiem do powstania, który nigdy nie sprawował urzędu wybieralnego.

Tydzień temu pokonał w wyborach prezydenckich kandydata partii rządzącej Amadou Ba, zdobywając w pierwszej turze 54% głosów.

We wtorek 44-latek złożył przysięgę na piątego prezydenta Senegalu, stając się najmłodszą wybraną głową państwa w Afryce.

W regionie, w którym zdecydowana większość populacji ma mniej niż 30 lat, jego zwycięstwo daje nadzieję młodym ludziom sfrustrowanym brakiem możliwości ekonomicznych, gdzie stare elity pozornie trzymają się władzy.

Spektakularny awans pana Faye stanowi dobitne przypomnienie, że dla wielu obywateli Afryki wybory w dalszym ciągu stanowią najlepszy sposób na usunięcie upadającego rządu.

Jego zwycięstwo nie tylko usunęła ze stanowiska niepopularny rząd, ale także wzmocniło instytucje demokratyczne kraju i ożywiło powszechne zaufanie do demokracji w czasie, gdy zamachy stanu w innych państwach Afryki Zachodniej przyniosły odwrotny skutek.

Historia zwycięstwa Faye zainspiruje także innych przywódców na całym kontynencie, którzy doświadczyli lat nasilających się represji, zastraszania i cenzury.

Według długoletniego przywódcy ugandyjskiej opozycji Kizzy Besigye, który niedawno współpracował ze swoją młodszą odpowiedniczką Bobi Wine przy kampanii na rzecz demokracji w swoim kraju, „niezwykły proces wyborczy w Senegalu po raz kolejny pokazał, że przy dobrze zmobilizowanej, odpornej i dobrze kierowanej przez ludność, możliwe jest osiągnięcie pożądanych przemian demokratycznych w Afryce bez użycia przemocy”.

Inspirujący wpływ sukcesu pana Faye zostanie wzmocniony faktem, że nie przyszedł on łatwo.

Przed wyborami rząd prezydenta Macky’ego Salla podjął szereg niedemokratycznych kroków, co zostało odebrane jako próba utrzymania się przy władzy w obliczu rosnącego niezadowolenia społeczeństwa.

Obejmowało to ciągłe prześladowania przywódców opozycji i głosy krytyczne, a także podejmowaną w ostatniej chwili próbę opóźnienia wyborów w desperackiej próbie uniknięcia porażki, co skłoniło niektórych komentatorów do pytania, czy jesteśmy świadkami śmierci senegalskiej demokracji.

Wiele z tych posunięć miało na celu osłabienie dynamiki popularnej partii opozycyjnej, Afrykańskich Patriotów Senegalu na rzecz Pracy, Etyki i Braterstwa (Pastef).

Obejmowało to zatrzymanie popularnego przywódcy partii Ousmane Sonko i pana Faye, który był sekretarzem generalnym Pastefa. Doszło również do powszechnego zastraszania zwolenników Pastefa.

Uwięzienie pana Sonko za rzekome niemoralne zachowanie wobec osoby poniżej 21. roku życia na podstawie zarzutów postawionych przez masażystę – w połączeniu z szeregiem ruchów zapalnych, wywołało jedne z największych protestów, jakie Senegal widział w ostatnich latach. Z kolei ostra reakcja sił bezpieczeństwa doprowadziła do wielu ofiar śmiertelnych.

Sonko określił zarzuty jako zmyślone i mające na celu uniemożliwienie mu kandydowania na prezydenta.

Sam Pastef został rozwiązany przez władze w zeszłym roku po oskarżeniu go o podsycanie przemocy w kraju, ale jego kierownictwo nadal działało.

Trzeba było niesamowitej odwagi i ciężkiej pracy ze strony przywódców opozycji, grup społeczeństwa obywatelskiego, dziennikarzy i osób pracujących w niektórych instytucjach demokratycznych w kraju, aby ta ponura sytuacja zakończyła się wyborami, które Faye miał szansę wygrać.

To członkowie Rady Konstytucyjnej, najwyższego sądu Senegalu, zapewnili przebieg wyborów zgodnie z planem, sprzeciwiając się prezydentowi i orzekając, że jego próba zmiany daty jest niezgodna z prawem.

Przywódcy Pastefa również odegrali ważną rolę, pozostając niezmienni w obliczu wielkiego zastraszenia.

Pomimo swojej reputacji marki Sonko wykazał się także elastycznością i odłożył na bok swoje osobiste ambicje prezydenckie, aby zapewnić koledze jak największe szanse na sukces.

Rzeczywiście bez tego pan Faye w ogóle nie znalazłby się na karcie do głosowania.

Sonko spodziewał się wykluczenia z wyborów ze względu na swoje przekonania, a jego wniosek o kandydowanie został następnie odrzucony przez Radę Konstytucyjną ze względu na „niekompletność”. Pomimo wysiłków, aby przywrócić go na listę wyborczą, przywódcy Pastefa doszli do wniosku, że jego dopuszczenie do kandydowania jest mało prawdopodobne.

Ta świadomość pokazała jasno, że wybór Faye, który tak naprawdę nigdy nie stanął przed sądem, jest bezpieczniejszą opcją – mimo że oznaczało to, że Sonko, figurant partii, zeszedł na drugi plan.

Ważną rolę odegrały także grupy społeczeństwa obywatelskiego i dziennikarze, którzy w dalszym ciągu donoszą o represjach ze strony rządu i łamaniu praw człowieka, pomimo ataków, przetrzymywania i stosowania gazu łzawiącego.

Dzięki swojej pracy zadbali o to, aby obywatele Senegalu i reszta świata wiedzieli, co dzieje się w ich kraju, zwiększając presję na prezydenta Salla, aby ustąpił.

Ostatecznie te wysiłki oraz waga tradycji demokratycznych Senegalu ostatecznie doprowadziły Salla do uwolnienia zarówno Faye, jak i Sonko z więzienia – aczkolwiek w ramach szerszej umowy o amnestii, która według krytyków w rzeczywistości ma na celu zapewnienie immunitetu przywódcom rządów za nadużycia, których dopuścili się w okresie zawirowań politycznych.

Zwycięstwo Faye nie mogło nastąpić w lepszym momencie dla polityków opozycji na całym kontynencie.

W ten sam weekend, co wybory, wybitni przedstawiciele opozycji z takich krajów jak Angola, Uganda i Zimbabwe spotkali się w Kapsztadzie, aby omówić „narastającą falę autorytaryzmu, dyktatury wojskowe i wydrążone demokracje, w których wybory są nadużywane w celu zachowania władzy”.

W obliczu rosnącej frustracji w związku z coraz brutalniejszymi strategiami stosowanymi w celu tłumienia głosów krytycznych, wiadomość o demokratycznych transferach w Senegalu została szeroko przyjęta, podnosząc na duchu i potwierdzając znaczenie pokojowych strategii oporu.

Jak to ujął dr Besigye, wydarzenia w Senegalu ważnym przypomnieniem, że przemiany demokratyczne przynoszą korzyść całemu krajowi, podczas gdy zamachy stanu „tylko odtwarzają nową formę autokratycznego przywództwa”.

Nie oznacza to jednak, że doświadczenia Senegalu będzie można łatwo powtórzyć w innych krajach.

Mając na uwadze historię bardziej liberalnej i konkurencyjnej polityki, obejmującej demokratyczne przekazywanie władzy, oraz armię, która unikała ingerencji w politykę, w Senegalu nadal możliwe jest zapewnienie sobie władzy za pomocą urny wyborczej.

W państwach takich jak Uganda i Zimbabwe jest to znacznie trudniejsze, ponieważ komisje wyborcze są mniej niezależne, wymiar sprawiedliwości jest bardziej skompromitowany, a siły bezpieczeństwa są jeszcze bardziej represyjne.

Spuścizna po nieprawdopodobnym dojściu Faye do władzy będzie również zależeć od tego, co od teraz zrobią przywódcy Pastefa.

Łatwo zapomnieć, że kiedy prezydent Sall doszedł do władzy w 2012 roku, jego zwycięstwo również ogłoszono jako przełom w demokracji.

Odchodząc jednak od zasad i obietnic, które skłoniły ludzi do poparcia go, ustępujący prezydent zapewnił, że teraz zostanie zapamiętany jako kolejny przywódca skorumpowany przez władzę.

Aby uniknąć takiego losu, Faye i Sonko muszą skoncentrować się na odbudowie i ponownym zjednoczeniu swojego kraju.

Stanie się tak tylko wtedy, gdy nie będą rozpraszani przez osobiste korzyści płynące z sprawowania władzy i destabilizacji rządu poprzez rywalizację między sobą o ogólną kontrolę.

Najskuteczniejszą rzeczą, jaką partie opozycji mogą zrobić, aby wzmocnić demokrację, jest rządzenie włączające i pokazanie, że poszanowanie praw politycznych i swobód obywatelskich to najlepszy sposób na zapewnienie rozwoju gospodarczego i stabilności politycznej.

Leonarda Mbulle-Nziege jest doktorantem na Uniwersytecie w Cape Town i starszym konsultantem w Concerto; Nic Cheesemana jest dyrektorem Centrum ds. Wyborów, Demokracji, Odpowiedzialności i Reprezentacji na Uniwersytecie w Birmingham.