1. Kontekst i cel podręcznika

Ruch Czerwonego Krzyża i Czerwonego Półksiężyca od dawna angażuje się w pracę z migrantami i dla migrantów1. Stowarzyszenia krajowe zapewniają szczególne wsparcie wszystkim migrantom, niezależnie od statusu, takim jak uchodźcy, osoby ubiegające się o azyl i pracownicy migrujący.

Świadczą usługi ratujące życie, w tym dla osób znajdujących się w najtrudniejszej sytuacji, broniąc praw i potrzeb migrantów oraz zwiększając dostęp do długoterminowego wsparcia. Opierając się na działaniach stowarzyszeń krajowych w 192 krajach, Międzynarodowa Federacja Stowarzyszeń Czerwonego Krzyża i Czerwonego Półksiężyca (IFRC) wspiera migrantów na różnych etapach ich podróży w celu zmniejszenia podatności migrantów, w tym migrantów o nieuregulowanym statusie, oraz zwiększenia ich odporność. Współpracując z Międzynarodowym Komitetem Czerwonego Krzyża (ICRC), stowarzyszenia krajowe odgrywają również kluczową rolę, zwłaszcza w przywracaniu więzi rodzinnych (RFL), w tym w łączeniu rodzin, gdy jest to możliwe.2 Platforma współpracy Europejskiego Czerwonego Krzyża i Czerwonego Półksiężyca w zakresie uchodźców,

Osoby ubiegające się o azyl i migranci (PERCO) to inicjatywa europejskich stowarzyszeń krajowych Czerwonego Krzyża i Czerwonego Półksiężyca. W 2012 roku PERCO przyjęła swoje pierwsze stanowisko2, w którym określiła potrzebę ustanowienia bezpiecznych dróg, które umożliwią migrantom dostęp do ochrony w Europie. Od 2019 roku w ramach PERCO powołano grupę roboczą zajmującą się bezpiecznymi drogami ochrony dostępu w Europie, złożoną z Szwajcarskiego Czerwonego Krzyża, Francuskiego Czerwonego Krzyża, Niemieckiego Czerwonego Krzyża, Fińskiego Czerwonego Krzyża oraz Biura Europejskiego Czerwonego Krzyża. Praca tej grupy roboczej zaowocowała publikacją niniejszego podręcznika.

Bezpieczne drogi obejmują między innymi przesiedlenie, sponsoring prywatny i społeczny oraz wizy humanitarne. Łączenie rodzin jest przede wszystkim podstawowym instrumentem dostępu do prawa do życia rodzinnego. Jednak ponowne połączenie członków rodzin migrantów pozwala rodzinom korzystać z regularnych tras i unikać niebezpiecznych podróży, aby dołączyć do swoich bliskich, dlatego łączenie rodzin jest również postrzegane jako bezpieczna droga. W tym kontekście konieczne jest, aby bezpieczne drogi były postrzegane jako uzupełniające formy poszukiwania ochrony, które w żaden sposób nie ograniczają prawa osób ubiegających się o azyl do ubiegania się o ochronę międzynarodową niezależnie od sposobu, w jaki przybyły do ​​Europy.

Państwa europejskie mają długą tradycję przyjmowania uchodźców, wspierania osób dotkniętych bezpaństwowością i przymusowymi wysiedleniami na całym świecie oraz wnoszą znaczący wkład w przyjmowanie współczesnych międzynarodowych norm i standardów chroniących uchodźców i osoby ubiegające się o azyl. Pomimo tej tradycji ubieganie się o azyl w Europie staje się coraz bardziej skomplikowane, a bezpieczne drogi do ochrony, a mianowicie przesiedlenia i ścieżki uzupełniające3 , a także łączenie rodzin, pozostają niewykorzystane przez wiele państw europejskich4 .

Wiele rządów europejskich zobowiązało się do wzmocnienia ścieżek przesiedleń i dodatkowych ścieżek zgodnie z Globalnym porozumieniem w sprawie uchodźców (GCR) jako wyraz solidarności z uchodźcami i społecznościami przyjmującymi w krajach spoza Unii Europejskiej (UE). W szczególności wielostronna trzyletnia strategia (2019–2021) dotycząca przesiedleń i ścieżek uzupełniających5 miała na celu rozszerzenie miejsc przeznaczonych na przesiedlenia i ścieżek uzupełniających. Niedawny plan działania 20306 określa krótko- i średnioterminowe działania dotyczące sposobów opracowywania dalszych rozwiązań dla krajów trzecich i odgrywa kluczową rolę w przekształcaniu zaangażowania w działania. W 2020 roku rekomendacja w sprawie legalnych dróg do ochrony w UE7, wydana przez Komisję Europejską w ramach unijnego Paktu o Migracji i Azylu8, była szansą na poprawę dostępu do łączenia rodzin i realizację celów GCR.

Mimo to zobowiązania państw europejskich nie były wystarczająco ambitne, aby sprostać rosnącym globalnym potrzebom w zakresie ochrony i przesiedleń9. We wspólnym podejściu do sponsoringu społecznościowego i prywatnego brakuje obecnie spójnych i solidnych ustaleń dotyczących podziału odpowiedzialności między społeczeństwo obywatelskie i państwa członkowskie, a także zróżnicowanego zaangażowania w przestrzeganie zasady dodatkowości. Podobnie nie ma wspólnych ram regulacyjnych ani formalnych procedur oceny wiz humanitarnych w UE. Tymczasem łączenie rodzin pozostaje procesem długotrwałym i uciążliwym, chociaż dyrektywa Rady 2003/86/WE – mające zastosowanie w UE ramy prawne dotyczące łączenia rodzin obywateli państw trzecich – uznaje potrzebę korzystniejszych warunków dla beneficjentów ochrony międzynarodowej skorzystania z prawa do łączenia rodzin.

Od 2020 r. pandemia COVID-19 ma negatywny wpływ na dostęp do bezpiecznych dróg, w tym zarówno przesiedleń, jak i ścieżek uzupełniających, ze względu na ograniczenia w podróżowaniu i bieżące ograniczenia operacyjne doświadczane przez podmioty państwowe i humanitarne, zwłaszcza w krajach azylu10. Oprócz istniejących przeszkód prawnych i administracyjnych, pandemia COVID-19 przyniosła również dalsze przeszkody w łączeniu rodzin, z trwającymi ograniczeniami w podróżowaniu, zamykaniem ambasad, a także wygaśnięciem ważności wiz wśród kluczowych przeszkód. Kryzys w Afganistanie w 2021 r. doprowadził do dodatkowych i ciągłych opóźnień w relokacji ewakuowanych osób i zapewnieniu im bezpieczeństwa, w tym poprzez przesiedlenie i łączenie rodzin. Wznowienie spontanicznych napływów migrantów do Europy – zaraz po zniesieniu ograniczeń związanych z COVID-19 – oraz bezprecedensowa liczba wysiedlonych uchodźców z Ukrainy mają wpływ na gotowość państw do zaangażowania się i zwiększania bezpiecznych dróg.

W wyniku pandemii i pojawiających się kryzysów humanitarnych pojawiły się również możliwości i mile widziane innowacje, a kilka państw europejskich dostosowało swoje procedury i wdrożyło kreatywne reakcje, aby ułatwić szybki wjazd osób potrzebujących ochrony. Niemniej jednak nie wiadomo jeszcze, czy praktyki te zostaną utrzymane w przyszłości.

W tym kontekście krajowe stowarzyszenia Czerwonego Krzyża i Czerwonego Półksiężyca w całej Europie odgrywają ważną rolę we współpracy z władzami państwowymi i społeczeństwem obywatelskim w kwestiach humanitarnych, aby zapewnić skuteczny dostęp do bezpiecznych dróg w Europie. Bezpieczne drogi omówione w niniejszym raporcie zostały zaczerpnięte z doświadczeń i działań Krajowych Stowarzyszeń Czerwonego Krzyża i Czerwonego Półksiężyca w Europie. Na tej podstawie podręcznik koncentruje się na następujących ścieżkach: przesiedlenie, sponsoring przez społeczność i wizy humanitarne, a także łączenie rodzin.

Niniejszy podręcznik zawiera przegląd aktualnej polityki i kontekstu prawnego, zarys odpowiednich działań Krajowych Stowarzyszeń Czerwonego Krzyża i Czerwonego Półksiężyca, w tym przykłady dobrych praktyk, a także refleksje na temat wspólnych doświadczeń Krajowych Stowarzyszeń Czerwonego Krzyża i Czerwonego Półksiężyca wspierających bezpiecznych sposobów doskonalenia systemów i podnoszenia świadomości potrzeb osób wymagających ochrony.

Podręcznik kończy zestaw zaleceń dla władz państwowych i innych partnerów, aby zapewnić, że bezpieczne drogi są zarówno promowane, jak i odpowiednio wykorzystywane. Chociaż w Europie dostępne są dalsze ścieżki ochrony, na przykład poprzez edukację i pracę (np. poprzez wizy studyjne), te bezpieczne drogi nie są omawiane w niniejszym podręczniku, ponieważ nie są one obecnie przedmiotem zainteresowania krajowych stowarzyszeń Czerwonego Krzyża i Czerwonego Półksiężyca w Europie . Ścieżki te odgrywają ważną rolę w zapewnianiu bezpiecznych ścieżek i oczekujemy, że w przyszłości będą one coraz bardziej istotne dla europejskich stowarzyszeń narodowych. Komisja Europejska promowała te ścieżki w swoich propozycjach zawartych w pakcie o migracji i azylu11. Należy pamiętać, że mnożenie ścieżek nie powinno prowadzić do różnych statusów, a prawa migrantów nie powinny zależeć od bezpiecznych dróg, do których mają dostęp.