Rośnie nowy porządek handlowy. Sojusze gospodarcze krystalizują się wokół sojuszy wojskowych i geopolitycznych, przerysowując stare szlaki handlowe. W tym nowym świecie bezpieczeństwo zasobów jest głównym przedmiotem troski rządów, a UE wierzy, że jej biogospodarka może zaoferować rozwiązania.

Od środowiska do bezpieczeństwa

UE zaczęła kształtować swoją politykę dotyczącą biogospodarki około dziesięć lat temu w oparciu o unijną strategię dotyczącą biogospodarki przyjętą w 2012 r. Na tym wczesnym etapie określonymi celami było zwiększenie wykorzystania zasobów odnawialnych, zmniejszenie uzależnienia od paliw kopalnych, zwiększenie bezpieczeństwa żywnościowego, wzmocnienie różnorodności biologicznej i zwiększyć ochronę klimatu.

Do 2018 r., kiedy opublikowano zaktualizowaną strategię dotyczącą biogospodarki, priorytety nieznacznie się zmieniły. Nadrzędnym naciskiem położono na wykorzystanie biogospodarki w celu zastąpienia szkodliwych dla środowiska surowców petrochemicznych oraz jako ścieżki rozwoju gospodarki regionalnej w granicach ekologicznych.

W ciągu pierwszych ośmiu lat UE sprzedawała biogospodarkę jako sposób na osiągnięcie trwałego wzrostu gospodarczego. Akcent przesunął się, gdy w 2020 r. rozpoczęła się pandemia, a Europa znalazła się na krawędzi niedoborów energii i surowców. Od tego czasu korzyści w zakresie bezpieczeństwa wynikające z waloryzacji biomasy zyskały na znaczeniu i sprawiły, że rozwój sektora stał się pilniejszy.

Wymiary bezpieczeństwa biogospodarki uległy dalszemu powiększeniu, gdy dwa lata później rozpoczęła się wojna rosyjsko-ukraińska. Wojna sprawiła, że ​​ryzyko uzależnienia UE od importu stało się jeszcze bardziej konkretne. Region drastycznie zmniejszył swoją zależność od gazu ziemnego od Rosji, ale od tego czasu zimowe bezpieczeństwo energetyczne jest wysoko na liście priorytetów bloku, co rodzi niepokojące pytania o zależności w innych obszarach.

Odpowiedzią na politykę energetyczną i przemysłową UE było wysunięcie na pierwszy plan dywersyfikacji: strategii pozyskiwania towarów od wielu dostawców. Rozszerzając swoje możliwości zaopatrzenia, kraj importujący zmniejsza ryzyko niedoborów materiałowych, a także narażenie na zagrożenie ograniczeniami dostaw motywowanymi geopolitycznie.

Nacisk na bezpieczeństwo poprzez dywersyfikację przeniknął do polityki dotyczącej biogospodarki. Nie zapomniano o korzyściach płynących z biogospodarki w zakresie łagodzenia zmiany klimatu, jednak obecnie nacisk w polityce jest inny, a kwestie środowiskowe bardziej niż kiedykolwiek są powiązane ze strategiami zwalczania inflacji wynikającej z niepewności w przepływach handlu towarami.

„Wraz z wojną Rosji na Ukrainie Komisja Europejska na nowo odkrywa zalety biogospodarki dla niezależności energetycznej i bezpieczeństwa żywnościowego UE” – zauważono w raporcie Komisji Europejskiej z postępu prac w sprawie biogospodarki z czerwca 2022 r. Stwierdzono w nim również, że każdy przyszły plan działania UE dotyczący biogospodarki będzie miał zareagować na wpływ tej agresji na ceny żywności i energii oraz ceny produktów energochłonnych.

W brytyjskim raporcie dotyczącym strategii dotyczącej biomasy z 2023 r. w podobny sposób sformułowano biomasę jako przydatne narzędzie zapewniające bezpieczeństwo energetyczne, zwłaszcza na obszarach trudniejszych do dekarbonizacji. Uzależnienie od paliw kopalnych uznano nie tylko za ryzyko ekologiczne, ale także gospodarcze, ponieważ zakłócenia w dostawach spowodowane pandemią i wojną w Europie wpłynęły na presję związaną z kosztami życia obywateli brytyjskich.

Gdzie biogospodarka może wspierać bezpieczeństwo

W Europie poleganie na globalnych łańcuchach dostaw i brak różnorodności dostawców są powiązane z niskim zróżnicowaniem surowców przemysłowych i dominacją ropy. z 90 milionów ton ropy i gazu wykorzystywanego przez europejski przemysł oparty na paliwach kopalnych, większość pochodzi z zagranicy, a często z krajów o wysokim ryzyku niestabilności politycznej. Produkcja ropy naftowej w UE jest niska i spada, co oznacza, że ​​jej zależność od importu wzrośnie jedynie, jeśli nie zostaną podjęte działania w celu znalezienia innych materialnych podstaw dla gospodarki.

Zapotrzebowanie europejskiego przemysłu chemicznego na gaz ziemny oznacza, że ​​jest to sektor najbardziej zależny od energii i surowców z Rosji. Od wybuchu wojny na Ukrainie firmy chemiczne płacą premię za dostawy z zagranicy. Brak bezpieczeństwa dostaw, anulowane projekty i wyższe koszty zmuszają wiele osób do ograniczenia produkcji.

Dla importerów produktów petrochemicznych netto, takich jak UE, wykorzystywanie surowców biologicznych i rozwój biotechnologii przemysłowej ma ogromną zaletę w zakresie bezpieczeństwa: surowiec z biomasy jest bardziej równomiernie dystrybuowany na całym świecie, co zapewnia większy wybór w zakresie pozyskiwania surowców i otwierania się na ich własne granice.

Bioenergia stanowi już 12% całkowitego koszyka energetycznego w Europie i 60% zużycia energii odnawialnej. Jeśli chodzi o biochemikalia, UE uznała sektor bioproduktów za obszar priorytetowy o wysokim potencjale przyszłego wzrostu. UE wyznaczyła sobie cel, zgodnie z którym do 2030 r. 20% węgla wykorzystywanego w wytwarzanych tam produktach chemicznych i tworzywach sztucznych powinno pochodzić ze zrównoważonych źródeł niekopalnych.

Ogólnie rzecz biorąc, europejska polityka dotycząca biogospodarki opowiada się za wykorzystywaniem odpadów zamiast roślin uprawnych na surowce, biorąc pod uwagę emisję dwutlenku węgla i presję na grunty związaną z uprawami rolnymi. Jednak nawet jeśli biogospodarka ogranicza się do surowców z pozostałości odpadów, dostępna pula jest znaczna. Według Eurostatu w 2017 r. w Europie około 86 mln ton bioodpadów znajdowało się w samych odpadach komunalnych.

Do tego należy dodać, że całkowita roczna ilość odpadów rolniczych wytworzonych w krajach UE w latach 2016–2020 wyniosła 924 mln ton, z czego większość stanowiły słoma zbożowa (średnio 311 mln ton rocznie), a następnie pozostałości z upraw oleistych, następnie oliwki i pozostałości winnic oraz uprawy cukrowe i skrobiowe.

Problemy

Zwiększenie ilości surowca biomasy odpadowej w zastosowaniach przemysłowych mogłoby wzmocnić bezpieczeństwo ekonomiczne przemysłu europejskiego. Jednak poza trudnościami związanymi ze zwiększeniem liczby biorafinerii na dużą skalę i zbiórką surowców, UE stanie przed dalszym wyzwaniem polegającym na zapewnieniu, że rosnące ilości surowców biologicznych będą pozyskiwane w sposób zrównoważony.

Europa już cierpi z powodu wysokiego wskaźnika utraty różnorodności biologicznej, a sytuacja ta ulegnie pogorszeniu, jeśli rośliny uprawne lub różnorodne lasy będą wycinane na potrzeby przemysłu. Masowe wykorzystanie biomasy – np spalanie biomasy drzewnej na paliwo – może podważyć cele w zakresie emisji dwutlenku węgla.

UE zaproponowała ocenę użytkowania gruntów pod kątem biogospodarki, aby uzyskać jaśniejszy obraz tego, ile biomasy możemy pobrać przed przekroczeniem bezpiecznych granic operacyjnych. Prace tego zespołu powinny kierować decyzjami dotyczącymi tego, jakie rodzaje działań w łańcuchu dostaw biogospodarki i gdzie należy rozwijać, aby ograniczyć presję na grunty i różnorodność biologiczną.

UE uznaje już, że należy dokładnie zoptymalizować wykorzystanie końcowe, i planuje to osiągnąć poprzez zastosowanie zasady wykorzystania kaskadowego zapisanej w zmienionej dyrektywie w sprawie energii odnawialnej, która weszła w życie w czerwcu 2021 r.: we wniosku promuje się wykorzystywanie biomasy zgodnie z jej przede wszystkim najwyższą ekonomiczną i środowiskową wartość dodaną. Dopiero po wyczerpaniu się tych zastosowań biomasa może zostać spalona w celu uzyskania energii.

Rozwój biogospodarki, spadek konsumpcji

Biosurowce mogą zwiększyć strategiczną autonomię Europy, ale nie mogą zastąpić każdego przypadku wykorzystania produktów petrochemicznych.

Po pierwsze, nawet gdyby udało się zebrać wystarczające ilości w sposób ekonomiczny, zaopatrywanie rynku zorientowanego na wzrost szybko podważyłoby cele w zakresie emisji dwutlenku węgla i różnorodności biologicznej.

Po drugie, według badania przeprowadzonego przez DG ds. Badań i Innowacji Komisji Europejskiej na rok 2050 popyt na biomasę będzie tak duży, że nie będzie w stanie go zaspokoić zrównoważona podaż. Niedobór ma wynosić od 40 do 70%. Aby biogospodarka zapewniła bezpieczeństwo, ogólny popyt na materiały i wzrost konsumpcji będą musiały zostać obniżone w skoordynowany i stopniowy sposób.

To znaczy że obniżanie popytu musi stanowić część drogi do zapewnienia bezpieczeństwa ekonomicznego poprzez biogospodarkę: skupienie produkcji gospodarczej, konsumpcji, infrastruktury, usług i technologii na zaspokajaniu ludzkich potrzeb, a nie na arbitralnych celach wzrostu. Badania modelowe wykazały, że zmniejszanie popytu na towary, a co za tym idzie zużycia zasobów i energii, jest w pełni zgodne wysoki standard życia i dobrego samopoczucia w świecie rozwiniętym.

Rośnie liczba zwolenników tego dwutorowego podejścia polegającego na rozwoju gałęzi przemysłu odnawialnych źródeł energii i cięciu konsumpcji. Jednym z nich jest Luc Bas, dyrektor belgijskiego kompleksowego centrum oceny ryzyka klimatycznego. The Międzyrządowy Panel ds. Zmian Klimatu w 2021 r. po raz pierwszy w swoim raporcie zamieściła rozdział poświęcony obniżeniu popytu i badaniu społecznych czynników powodujących kryzys klimatyczny.

Biogospodarka będzie jednym z kluczowych filarów technologicznych bezpiecznej, zdrowej ekologicznie gospodarki. Nie można jednak opierać się na tym samym założeniu, co w przypadku gospodarki kopalnej – że zasoby naturalne są nieskończone. Z tej perspektywy nadmierna konsumpcja to nie tylko kwestia przekroczenia granic ekologicznych – konkurencja o zasoby i wynikający z niej niedobór zagrażają bezpieczeństwu dostaw dóbr niezbędnych do życia.

Większy sektor biomasy ukierunkowany na priorytetowe zastosowania końcowe oraz racjonalne wykorzystanie energii i zasobów materialnych będzie kluczem do bezpieczeństwa gospodarczego w świecie, w którym długotrwałe powiązania handlowe są bardziej niepewne, a tradycyjne surowce przemysłowe wypychają planetę poza granice nadające się do życia.