Podstawowa kwestia, o której należy pamiętać w każdej dyskusji nt. Centralnego Portu Komunikacyjnego to cel jego powstania. Pierwotne założenia zostały opisane przez pomysłodawców w pierwszym dużym dokumencie dotyczącym CPK. Chodzi o „Koncepcję przygotowania i realizacji inwestycji Port Solidarność – Centralny Port Komunikacyjny dla Rzeczypospolitej Polski” z listopada 2017 roku. 

Na wstępie możemy przeczytać, że „rekomendacje zawarte w niniejszym dokumencie ogniskują się wokół jego głównego celu, jakim jest: budowa i eksploatacja rentownego, innowacyjnego węzła transportowego, który z jednej strony uzyska miejsce w pierwszej dziesiątce najlepszych portów lotniczych świata, z drugiej doprowadzi do powstania krajowego systemu pasażerskiego transportu kolejowego stanowiącego atrakcyjną alternatywę dla transportu drogowego, zapewniając jednocześnie rozwój i trwałą integrację aglomeracji warszawskiej i łódzkiej”.

Zakładając, że „najlepsze lotniska” to te o najwyższej przepustowości (maksymalna liczba pasażerów), port lotniczy w Baranowie musiałby wyprzedzić inne europejskie lotnisko – Charlesa De Gaulle’a w Paryżu. Według danych z raportu „Airport Traffic Report” w 2022 francuski port obsłużył prawie 57,5 miliona pasażerów. Zgodnie z informacjami dostępnymi na oficjalnej stronie CPK, lotnisko po planowanym otwarciu w 2028 roku będzie mogło odprawić 40 milionów osób. Kolejne etapy zakładają jednak dalsze rozbudowy, które przy odpowiednim zainteresowaniu pasażerów mogą zaowocować realizacją tego punktu.

CPK w pierwszej kolejności przywołuje na myśl jego centralny punkt – megalotnisko. Od samego początku jest to jednak projekt lotniczo-kolejowy, a podczas jego realizacji ma powstać 1981 km nowych linii. Dla porównania, w 2021 Urząd Transportu Kolejowego raportował o 19 326 km wszystkich linii kolejowych w całym kraju. Nowe inwestycje będą więc stanowić ponad 10 proc. aktualnej długości polskich torów. 

Lokalizacja w Baranowie została wybrana z racji swojego centralnego położenia na mapie Polski, ale także z uwzględnieniem aktualnej mapy połączeń komunikacyjnych. Jednocześnie lokalizacja ma być też podstawowym ogniwem łączącym dwa najbliższe duże miasta – Warszawę (ok. 40 km od centrum) i Łódź (ok. 80 km). 

Na cały projekt składa się w sumie 12 tras, w tym 10 prowadzących bezpośrednio do CPK. W pięciu z nich uwzględniono przynajmniej jedno przejście graniczne, a poszczególne odcinki mają umożliwić powstanie następujących tras:

1. CPK – Kołobrzeg – Koszalin – Słupsk – Gdańsk;
2. CPK – Olsztyn;
3. CPK – Ostrołęka – Giżycko – Białystok – Trakiszki (granica) – Kuźnica Białostocka (granica);
4. CPK – Terespol (granica);
5. CPK – Chełm (granica) – Bełżec (granica);
6. CPK – Radom – Iłża – Stalowa Wola – Rzeszów – Sanok;
7. CPK – Katowice – granica Polska/Czechy – Kraków – Zakopane – Muszyna – granica Polska/Słowacja – Skarżysko-Kamienna;
8. CPK – Kłodzko;
9. CPK – Łódź – Wrocław – granica Polska/Czechy – Poznań – Szczecin – Zielona Góra – granica Polska/Niemcy – Gorzów Wielkopolski;
10. CPK – Poznań;
11. Szczecin – Port Lotniczy Szczecin-Goleniów;
12. Stalowa Wola – Lublin – Biała Podlaska – Białystok.

Pierwsze prace związane z budową poszczególnych odcinków rozpoczęły się w 2023 roku, ostatnie fragmenty mają być oddane do użytku w 2034 roku. Według szacunków tylko na kluczowym odcinku między Warszawą a CPK ma podróżować nawet 65 tys. pasażerów dziennie, w tym ok. 40 proc. koleją. Daje nam to 26 tys. osób, a po pomnożeniu przez 365 prawie 10 milionów pasażerów pociągów rocznie. 

W 2019 roku PKP Intercity przewiozło prawie 49 milionów osób. Po zakończeniu prac związanych z rozbudową mają być to nawet 134 miliony pasażerów (108 w kategorii Intercity i 26 milinów w ekspresach regionalnych).

Cały projekt CPK został podzielony na poszczególne fazy i etapy w ramach tzw. Planu Generalnego. Jego ogólny zarys wygląda następująco:

• faza I, etap 1 – (od 2028 do 2035);
• faza I etap 2 – (od 2035 do ok. 2044);
• faza II – (od 2045 do ok. 2060).

Rok 2028 to planowana data otwarcia lotniska, które po zakończeniu pierwszego etapu budowy ma zajmować ponad 2000 ha i obsługiwać do 40 milionów pasażerów ramach max. 330 tysięcy operacji lotniczych (startów i lądowań). Lotnisko ma dysponować dwoma równoległymi pasami o długości 3800 metrów.

Oprócz ruchu pasażerskiego ważnym elementem całej inwestycji jest też prognozowany przepływ frachtu lotniczego (cargo). Po zakończeniu pierwszego etapu budowy ma być to milion ton rocznie. Zgodnie z przytaczanym wcześniej „Airport Traffic Report” w 2022 najwięcej ładunku przeszło przez lotnisko w Hongkongu (prawie 4,2 mln ton). Przeładunek towaru o masie miliona ton dałby CPK 28. miejsce w rankingu światowym i 8. w rankingu europejskim.

W drugim etapie fazy I lotnisko ma być modułowo rozbudowywane, aż do uzyskania przepustowości 50 mln pasażerów rocznie (przy 390 tys. operacji lotniczych). Równolegle ma być też rozwijana infrastruktura dla lotnictwa wojskowego. Koniec fazy I działania Centralnego Portu Komunikacyjnego wyznacza przewidywana data wyczerpania się przepustowości dwóch pasów lotniska. 

Faza druga ma obejmować port lotniczy z dodatkowym, trzecim pasem umożliwiającym 450 tys. operacji lotniczych i obsłużenie 65 milionów pasażerów. Taki ruch dla CPK w 2065 roku przewiduje Międzynarodowe Zrzeszenie Przewoźników Lotniczych IATA. W zależności od kierunku, w jakim podąży rynek lotniczy i zaktualizowanych prognoz projekt ma umożliwiać dalszą rozbudowę do nawet 100 milionów pasażerów rocznie.  

Według programu inwestycyjnego CPK w pierwszym etapie finansowania przewidzianym na lata 2020-2023 projekt pochłonie 12,8 mld złotych, w tym:

• 9,23 mld zł z papierów skarbowych;
• 2,00 mld zł ze środków unijnych;
• 1,59 mld zł w ramach finansowania komercyjnego.

To koszty związane przede wszystkim z planowaniem i wykupem gruntów pod realizację inwestycji. 

W drugim etapie obejmującym lata 2024-2030, na który przewidziane są zasadnicze prace budowlane – lotnisko i większość linii kolejowych – nie zostały jeszcze określone konkretne kwoty. W jednym z artykułów zamieszczonych na oficjalnej stronie CPK można jednak znaleźć informację, że koszty na pewno znacznie przekroczą 100 miliardów złotych. 

Według odważnych szacunków całkowity koszt inwestycji w ciągu kolejnych 30-40 lat może wynieść w granicach 250-300 mld złotych. Historia takich prognoz, szczególnie z perspektywy kilku ostatnich lat, każe jednak patrzeć na nie z dużą dozą ostrożności i dystansu.

Koszt budowy nowego hubu lotniczego musi być wysoki, jednak jego powstanie to także źródło ogromnych dochodów i zysków trudnych do przeliczenia na pieniądze (oczywiście zakładając konkurencyjność i duże zainteresowanie klientów). Ugruntowana pozycja na światowej mapie transportu lotniczego, w roli jednego z największych portów w Europie to nieuniknione zacieśnianie relacji międzypaństwowych. To z kolei często lepsza pozycja negocjacyjna na arenie międzynarodowej. Bliskość dużego portu i dogodna komunikacja kolejowa to niewątpliwy atut dla wielu firm o globalnym zasięgu.

O skali projektu świadczą szacunki wpływu gospodarczego już na etapie budowy CPK. Według analizy wpływu działalności portu oraz otoczenia na gospodarkę w Polsce przygotowanego przez firmę Kearney w 2026:

• wzrost całkowitej produkcji w Polsce wyniesie 74 mld złotych;
• wartość wartości dodanej brutto wyniesie ok. 21 mld złotych;
• w ramach realizacji projektu powstanie 95 tys. miejsc pracy.

Z pewnością poszczególne założenia i kwoty będą ulegać jeszcze wielokrotnym korektom, a wiele instytucji, w tym NIK, wskazuje na konieczność przeprowadzenia dodatkowych analiz i być może zmian w projekcie. Nie ustaje także dyskusja nad zasadnością realizacji całego projektu.