Czym jest Europejska Stolica Kultury?

Europejska Stolica Kultury to  wybrane przez Unię Europejską miasto, które w ciągu jednego roku prezentuje swoje życie kulturalne swojego regionu i kraju, Co roku wybierane są dwa lub trzy takie miasta z państw członkowskich Unii Europejskiej oraz krajów kandydujących do Unii.

Idea zrodziła się w roku 1985. Jej pomysłodawczynią była ówczesna minister kultury Grecji Melina Mercouri, a pierwszym Europejskim Miastem Kultury, bo tak na początku nazwano projekt,  były Ateny. Od tego czasu tytuł nadano 64 europejskim miastom, w tym dwóm polskim. W roku 2000 Europejską Stolicą Kultury był Kraków, a w roku 2016 – Wrocław. W roku 2023 Europejskimi Stolicami Kultury są Veszprém z Węgier, Timișoara z Rumunii oraz Eleusis z Grecji. Dwa ostatnie miasta tytuł otrzymały na rok 2021, jednak z powodu pandemii koronawirusa zostały przeniesione na rok bieżący.

Miasta uzyskujące ten prestiżowy tytuł starają się wykorzystać okazję i związane z nią fundusze (po 1,5 mln euro z budżetu Unii Europejskiej) na rozwinięcie swojej oferty kulturalnej, tak by mogły przyciągnąć międzynarodową publiczność. Wybrany ośrodek przez 12 miesięcy przedstawia swoje dziedzictwo historyczne. Miasta i regiony organizują specjalnie na tę okazję koncerty, festiwale, pokazy, konferencje i inne działania reklamujące miasto i region. Powszechnie uważa się, że uzyskanie tytułu Europejskiej Stolicy Kultury przynosi korzyści społeczne i gospodarcze, zwłaszcza gdy wydarzenia są częścią długofalowej strategii rozwoju kulturalnego miasta i otaczającego je regionu.

Polskie miasto w 2029 roku

Europejską Stolicę Kultury na dany rok poznajemy z pięcioletnim wyprzedzeniem. Jednak jeszcze wcześniej wiadomo, z którego kraju miasta mogą się ubiegać o tytuł. W roku 2029 będą to ośrodki z Polski i Szwecji. Polski nabór prowadzony jest przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego, zaś oceny i wyboru wniosków dokonuje panel ekspertów składający się z 10 członków, w większości mianowanych przez instytucje i organy europejskie, tj. Parlament Europejski, Radę Unii Europejskiej, Komisję Europejską oraz Komitet Regionów. Dwóch członków powołanych jest także przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Nabór jest kilkustopniowy, a ostateczną decyzję poznamy w połowie roku 2024. 
Listę kandydatów poznamy w połowie sierpnia, kiedy to mija termin powiadomienia ministerstwa kultury o chęci ubiegania się o tytuł. Już teraz wiadomo, że rywalizacja będzie zacięta. Wśród miast, które ogłosiły chęć kandydowania są: Toruń, Rzeszów, Białystok, Lublin, Kielce czy Kołobrzeg. 

Wśród ubiegających się o tytuł są także miasta z województwa śląskiego. Swoją kandydaturę zamierzają zgłosić Katowice. Miasto z Górnego Śląska otrzymało formalne poparcie Metropolii Górnośląsko-Zagłębiowskiej, która zamierza aktywnie wspierać swoją stolicę w walce o tytuł. 
Drugim miastem z naszego województwa, które ogłosiło chęć złożenia aplikacji jest Jastrzębie-Zdrój. Co ciekawe miasto na swojej stronie informuje, że jego starania poparły samorządy z naszego regionu wchodzące w skład Aglomeracji Beskidzkiej: Powiat Cieszyński, Cieszyn, Strumień, Ustroń, Brenna, Istebna i Haźlach, a także Jasienica i Bestwina.

Bielsko-Biała przygotowuje ofertę

O tym, że wśród kandydatów znajdzie się także Bielsko-Biała zdecydowała Rada Miejska na sesji 23 marca przyjmując uchwałę, której projekt zgłosił Prezydent Miasta. – Bielsko-Biała – z uwagi na swoje atuty: dziedzictwo, bogatą historię, niezwykłe położenie na przecięciu szlaków handlowych, wspaniałą architekturę, a przede wszystkim ogromny potencjał twórczy i kreatywność mieszkańców oraz działających tu środowisk twórczych – ma wszelkie podstawy, aby ubiegać się o ten zaszczytny tytuł – powiedział prezydent Jarosław Klimaszewski. 
Po podjęciu uchwały została powołana do życia Rada Programowa Europejskiej Stolicy Kultury, w której skład weszło 31 osób ze świata szeroko pojętej kultury, promocji i turystyki, m.in. dyrektorzy instytucji kultury oraz szefowie organizacji pozarządowych działających w tym zakresie. Pracami rady kieruje była dyrektor bielskiego Muzeum Historycznego Iwona Purzycka. Rada poddała analizie stan obecny i wyznaczyła kierunki działań, a także potrzeby i plany na przyszłość w dziedzinie kultury. Pracowała również grupa robocza, która w mniejszych zespołach omawiała poszczególne elementy zgłoszenia kandydatury, tzw. bidbooka (strategia, oferta artystyczna, zasięg działania, promocja itp.). Analizowany był stan obecny i przyszłe inwestycje. Zadbano także o partycypacyjny element tworzenia naszej oferty, co zaowocowało kilkuset różnego rodzaju spotkaniami.

Przeprowadzony został audyt przestrzeni miejskiej pod względem możliwości organizowania imprez o różnej skali. Obecnie opracowywany jest raport z wnioskami, który zostanie opublikowany pod koniec lata. Ma on ułatwiać organizatorom plenerowych imprez przygotowanie się do nich w sposób bezpieczny i profesjonalny. Na liście będzie około 30 lokalizacji na terenie całego miasta. 
Prowadzone były też otwarte nabory propozycji działań ze sfery kultury, które mogłyby się odbyć w roku 2029 i nie tylko. Na ich podstawie przygotowywana jest lista ponad 100 interesujących inicjatyw, które analizowane są pod wieloma aspektami — od wykonalności prawnej, technicznej, po szukanie partnerów i rozwój koncepcji. Jeszcze w tym roku część spośród tych projektów ma zostać uruchomiona w postaci prototypowej. 

Bidbook – najważniejszy dokument

Najważniejszym wyzwaniem stojącym przed miastem jest przygotowanie wspomnianego już bidbooka, czyli oferty aplikacyjnej, który ma zostać złożona w ministerstwie kultury do 15 września. Jednak to nie wszystko. Jak zapowiadają osoby odpowiedzialne za kulturę w mieście, przygotowanych zostanie także kilka projektów, które zostały nadesłane przez mieszkańców miasta. Ich pilotaż przewidziano w ciągu najbliższych trzech miesięcy. Do realizacji wybrane zostaną małe projekty. 

Innym ważnym elementem jest przeprowadzenie audytu dostępności przestrzeni miejskiej. Ma on zostać zrealizowany z pomocą doświadczonych ekspertów międzynarodowych i pracowników wielu wydziałów Urzędu Miejskiego w Bielsku-Białej, a także organizacji pozarządowych i innych zainteresowanych stron. Audyt będzie miał także komponent warsztatowy – i dzięki temu edukacyjny – dla mieszkańców miasta. W pierwszej fazie audyt dotyczyć będzie terenu objętego Gminnym programem rewitalizacji Bielska-Białej do 2030 oraz przestrzeni rekreacyjnych. 

Obecnie trwają także prace nad stworzeniem Strategii rozwoju miasta przez kulturę do roku 2030. Strategia zostanie opracowana do końca bieżącego roku i będzie spójna z bidbookiem. W ramach tworzenia tego dokumentu planowane są nie tylko badania, ale także konsultacje z grupami zaangażowanymi w kreowanie życia kulturalnego miasta na różnych poziomach. 

Jarosław Zięba

Materiał przygotowany przez Redakcję Kurier.BB.