Masoud Pezeshkian, reformatorski prezydent-elekt Iranu, odnotował niewielką wygraną nad kandydatem o twardej linii w wyborach w Islamskiej Republice w niedzielę. Jednak biorąc pod uwagę długoterminowe priorytety duchownych, którzy są ostatecznym źródłem władzy w Iranie, Pezeshkian będzie mógł wprowadzić jedynie ograniczone zmiany w niektórych obszarach — a wszelkie reformy, które z powodzeniem wprowadzi, nie mają gwarancji, że przetrwają jego kadencję.

Zwycięstwo Pezeshkiana ujawnia kilka rzeczy zarówno na temat reżimu pod przywództwem Najwyższego Przywódcy Ajatollaha Alego Chameneiego, jak i nastrojów zwykłych Irańczyków. Sam fakt, że mógł kandydować — o kandydatach na prezydenta decyduje grupa duchownych zwana Radą Strażników — wskazuje, że Chamenei i jego sojusznicy, którzy nadzorują większość rządu Iranu, rozumieją, że ludzie są niezadowoleni ze status quo, szczególnie po brutalnym stłumieniu protestów i ruchu Kobieta, Życie, Wolność w 2022 r.

Mimo to w irańskim elektoracie jest silny element przeciwny reformom, o czym świadczy fakt, że konkurent Pezeshkiana, były negocjator nuklearny Saeed Jalili, jest nieugięty — a ostateczna przewaga między nimi była dość niewielka. Chociaż ważne jest, aby odnotować wyniki z pewnym poziomem sceptycyzmu, biorąc pod uwagę częste nieuczciwości irańskiego przywództwa, reżim rzucił swoje zasoby za Jalilim i wyraźnie chciał, aby wygrał. A fakt, że prawie połowa elektoratu głosowała na Jaliliego, pokazuje wysoki poziom polaryzacji.

Komplikacją wszelkich prób wyciągnięcia wniosków z frekwencji jest fakt, że powszechna była absencja, albo z powodu bojkotu głosowania zorganizowanego przez aktywistów, w tym tych z ruchu Kobieta, Życie, Wolność, albo po prostu z powodu apatii wyborców. Jednak z prawie 50 procent uprawnionych do głosowania wyborców, którzy oddali głos, większość zagłosowała na kogoś, kto przynajmniej obiecał ograniczoną zmianę, większą przejrzystość i chęć przeciwstawienia się frakcjonizacji i próby poprawy życia ludzi.

„Częścią precedensu, który widzieliśmy wcześniej, jest to, że kiedykolwiek reformator — prawdziwy reformator — startuje, wygrywa” — powiedział Negar Mortazavi, starszy pracownik naukowy w Center for International Policy, w wywiadzie dla Vox. „W pewnym sensie to było zaskoczeniem, że pozwolono mu startować. Ale nie byłem zaskoczony, że wygrał — nawet od początku sondaże pokazywały, że jest na prowadzeniu. Więc to nadal pokazuje, że… większość tych, którzy głosowali, wierzy w reformę i jest niezadowolona”.

Chociaż Iran ma nowego prezydenta, Najwyższy Przywódca Chamenei i Rada Strażników są ostatecznymi decydentami, szczególnie jeśli chodzi o stosunki zagraniczne. Pezeshkian będzie mógł dokonać ograniczonych zmian w sferze wewnętrznej, ale nadal musi działać w ramach teokratycznego systemu Iranu.

„Prezydent ma ambicje i jasno je wyraził, w sferze społecznej, gospodarczej i potencjalnie w odniesieniu do zagranicznych relacji Iranu” – twierdzi Sanam Vakil z brytyjskiego think tanku Chatham House. „Ale prezydent musi zbudować konsensus w całym irańskim spektrum politycznym, współpracując z irańskimi instytucjami, w których dominują konserwatyści. Tak więc na razie, bez tego konsensusu i bez tego wsparcia z wewnątrz, nie będzie miał zbyt dużego pola manewru”.

Nie jest jasne, czy Pezeshkian będzie w stanie zbudować ten konsensus. Jego kampania miała bardzo niewielkie wsparcie instytucjonalne i chociaż wyraził zaangażowanie we współpracę między frakcjami, nie ma jeszcze prawdziwych sygnałów poparcia ze strony konserwatystów. Pezeshkian może pochodzić ze skrzydła reformistycznego parlamentu, ale jest oddany Republice Islamskiej i współpracy z reżimem i w jego ramach.

„On naprawdę jest reformatorem granicznym, nie bojownikiem ani ideologicznym reformatorem” – powiedział Ali Vaez, dyrektor programu Iran w International Crisis Group. „Dlatego tak długo utrzymał się w systemie”.

To powiedziawszy, istnieją pewne obszary, w których Pezeshkian może dokonać zmian — głównie w charakterze społecznym, jak na przykład złagodzenie przepisów dotyczących hidżabu, które wywołały masowe, gwałtowne protesty w 2022 r. Miesiące protestów, które nastąpiły później, były reakcją na śmierć Mahsy Amini, ale odzwierciedlały również gniew ludzi na opresyjne warunki panujące pod rządami twardego poprzednika Peshkeziana, duchownego Ebrahima Raisiego, który zginął w katastrofie helikoptera w maju. Gniew na nierówności etniczne, ograniczenia dotyczące zachowań kobiet i ostatecznie nędzne warunki ekonomiczne spowodowane połączeniem surowych sankcji, biurokratycznego złego zarządzania i korupcji rządowej wybuchł po śmierci Aminiego.

Podczas kampanii Pezeshkian potępił śmierć Aminiego w areszcie i późniejsze represje wobec ruchu protestacyjnego, które doprowadziły do ​​śmierci wielu osób i uwięzienia tysięcy. Złagodzenie przepisów dotyczących hidżabu mogłoby spowodować „różnicę w egzekwowaniu przepisów, jeśli chodzi o poziom przemocy i nękania” – powiedział Mortazavi.

To ma precedens; gdy politycy z frakcji reformatorskiej (frakcja, a nie partia — w Iranie nie ma partii politycznych) obejmują urząd, egzekwowanie takich praw jest mniej rygorystyczne. „To nie jest po prostu coś, co zgadujemy lub przewidujemy, to jest coś, co widzieliśmy już wcześniej w [Hassan] Rouhani”, powiedział Mortazavi. Rouhani był reformatorskim prezydentem, który pomógł wynegocjować Wspólny Kompleksowy Plan Działań (JCPOA), znany również jako umowa nuklearna z Iranem, w 2015 r.

Pezeshkian mógłby również zrobić więcej, aby służyć mniejszościom etnicznym, takim jak ludność kurdyjska, Arabowie, Beludżyści i Azerowie. Sam Pezeshkian jest Kurdem i Azerem i pochodzi z prowincji Azerbejdżan, która ma dużą populację mniejszościową i jest jedną z prowincji, która od dawna cierpi z powodu niedoinwestowania i brutalnych represji wobec protestów.

Gospodarka — poważny problem dla wyborców o niemal każdym pochodzeniu i nastawieniu politycznym — może być również przestrzenią, w której Pezeshkian może poruszyć igłę i pomóc poprawić życie ludzi. Jednak jego możliwości będą ograniczone, ponieważ nędza gospodarcza Iranu wynika z trzech powiązanych ze sobą czynników: surowych sankcji ze strony USA; ogromnej korupcji i czerpania zysków z tych sankcji, zwłaszcza wśród elementów Korpusu Strażników Rewolucji Islamskiej; oraz złego zarządzania.

Podobnie jak Rouhani, Pezeshkian mógłby spróbować „wypracować więcej mini porozumień z Waszyngtonem, aby zapewnić dalsze złagodzenie sankcji lub umożliwić zwiększenie sprzedaży ropy” – powiedział Vakil.

Pezeshkian mógłby podjąć próbę ograniczenia inflacji, która obecnie wynosi około 50 procent, a także wprowadzić politykę mającą na celu usunięcie Iranu z czarnej listy międzynarodowej grupy ds. przeciwdziałania praniu pieniędzy, Financial Action Task Force, co pomogłoby w otwarciu handlu, w szczególności z Chinami.

„Te minimalne różnice mają znaczenie dla ludzi” – powiedział Vaez, ponieważ dają im „możliwość prowadzenia względnie normalnego życia”.

Pezeshkian podczas swojej kampanii wyborczej jasno mówił o tym, co może, a czego nie może osiągnąć — na przykład ma bardzo niewielki wpływ na wymiar sprawiedliwości, więc prawdopodobnie niewiele może zrobić, aby poprawić warunki przetrzymywania więźniów politycznych.

A chociaż Pezeshkian wyraził również chęć większej otwartości na Zachód, „nie proponuje zawarcia wielkiego układu z USA ani Zachodem” – powiedział Vakil. Istnieją również przeszkody na drodze do takiego zaangażowania – przede wszystkim niechęć USA do tego.

Chociaż złagodzenie sankcji poprzez nowe zobowiązania nuklearne byłoby korzystne dla gospodarki Iranu, „nastąpi bardzo poważny opór” wobec wysiłków zmierzających do tego celu ze strony tak zwanych „handlarzy sankcjami” — urzędników i ich bliskich, którzy czerpią korzyści np. ze sprzedaży towarów na czarnym rynku, jak twierdzi Vaez.

Pezeshkian, którego czysta kartoteka jest prawdopodobnie częścią próby przyciągnięcia wyborców wyczerpanych politycznymi nieprawidłowościami, również zajął się pomysłem ograniczenia korupcji, lecz ten pomysł również będzie miał ograniczony zasięg.

„Prowadzenie naprawdę głębokiej i znaczącej kampanii antykorupcyjnej byłoby przydatne, ale to będzie niemożliwe” – powiedział Vakil. Zamiast tego, większa przejrzystość wokół kontraktów i podejmowania decyzji prawdopodobnie będzie zakresem reformy Pezeshkiana.

Jeśli chodzi o dynamikę regionalną, niewiele się prawdopodobnie zmieni; zachęcał do kontynuowania dialogu z Arabią Saudyjską po odprężeniu byłych wrogów w 2023 r. A niektóre doniesienia sugerują, że Pezeshkian i przywódca Hezbollahu Hassan Nasrallah zapewnili się nawzajem o swoim stałym wsparciu. „Republika Islamska zawsze wspierała opór mieszkańców regionu przeciwko nielegalnemu reżimowi syjonistycznemu” – Pezeshkian miał napisać do Nasrallaha.

Pezeshkian ma niewielką kontrolę nad potężnym Korpusem Strażników Rewolucji Islamskiej, więc nawet gdyby miał nadzieję na znaczącą zmianę dynamiki regionalnej, byłoby to niemożliwe.

Ostatecznie nowy prezydent nie zmieni Iranu radykalnie w najbliższym czasie. Pezeshkian zasadniczo niewiele zmieni w dłuższej perspektywie, chociaż może poprawić życie zwykłych Irańczyków w krótkiej perspektywie.