Teheran, Iran – Iran i Arabia Saudyjska zgodziły się na ponowne nawiązanie stosunków dyplomatycznych w ramach umowy wynegocjowanej przez Chiny, która może mieć dalekosiężne konsekwencje, ale zdaniem analityków jej budowanie okaże się głównym wyzwaniem.

Porozumienie podpisane w Pekinie w piątek mówi, że ministrowie spraw zagranicznych obu krajów spotkają się w celu omówienia misji dyplomatycznych w ciągu dwóch miesięcy, co oznacza koniec siedmioletniego rozłamu.

W Iranie umowa została ogólnie przyjęta z zadowoleniem, a wyżsi urzędnicy chwalili ją jako krok w kierunku zmniejszenia napięć i wzmocnienia bezpieczeństwa w regionie. Konserwatywne media skupiały się głównie na tym, jak umowa sygnalizowała „porażkę” Stanów Zjednoczonych i Izraela.

Niektóre z tych samych placówek świętowały w 2016 r., kiedy Rijad zerwał stosunki polityczne z Teheranem po ataku na jego misje dyplomatyczne.

Inwazja demonstrantów na misje nastąpiła po tym, jak królestwo z większością sunnicką dokonało egzekucji na prominentnym szyickim przywódcy muzułmańskim.

W tym czasie najwyższy przywódca Iranu Ali Hosseini Chamenei również potępił przywódców saudyjskich.

Jednak żaden z irańskich urzędników ani powiązanych z państwem mediów nie przejawia teraz otwarcie pesymizmu, ponieważ rozmowy, które rozpoczęły się w kwietniu 2021 r., ostatecznie przyniosły owoce dzięki wysiłkom prezydenta Chin Xi Jinpinga, który odwiedził Arabię ​​​​Saudyjską w grudniu i gościł prezydenta Iranu Ebrahima Raisiego w zeszłym miesiącu .

Zbliżenie w piątek zostało przyjęte z optymizmem przez Irak i Oman – które wcześniej pomagały w mediacjach w rozmowach – oraz wielu innych w regionie, podczas gdy Stany Zjednoczone przyjęły je ostrożnie.

„Wysoki poziom nieufności”

Według politologa z Teheranu, Diako Hosseini, porozumienie jest pozytywnym wydarzeniem, ale tylko jednym z wielu kroków.

„Arabia Saudyjska prawdopodobnie nadal będzie ostrożna w stosunkach gospodarczych z Iranem, ponieważ nie chce być narażona na sankcje USA. A normalizacja niekoniecznie oznacza, że ​​obie strony sobie ufają” – powiedział Hosseini Al Jazeerze. „Niezależnie od tego, zmniejszenie napięć w Jemenie, Libanie, Syrii i Iraku może nadal wiązać się z szeroko zakrojonymi interesami dla obu stron”.

Hosseini dodał, że zakończenie ośmioletniej wojny w Jemenie, gdzie Iran i Arabia Saudyjska wspierają przeciwne strony, może być najważniejszym ostatecznym rezultatem porozumienia, ale byłby to cel trudny do osiągnięcia.

„Wysoki poziom nieufności i intensywność rywalizacji geopolitycznej może sprawić, że tendencja do zmniejszania napięć będzie odwracalna. Aby osiągnąć sukces, oba kraje muszą rozpocząć ciągłe i długofalowe wysiłki i wypróbować sprawdzone sposoby, które zagwarantują obopólne interesy” – powiedział.

Według Hosseiniego wielkim zwycięzcą porozumienia były Chiny, które wzmocniły legitymację swojego zasięgu w całym regionie.

„W efekcie nie tylko Chiny stały się gwarantem tego porozumienia, ale także pokazały, że USA nie mogą dłużej ignorować roli Chin w ustaleniach dotyczących bezpieczeństwa Zatoki Perskiej, regionu, w którym rezerwy i szlaki energetyczne są ważniejsze dla chińskiej gospodarki niż USA” – powiedział.

„Zmiana przemocy”

Thomas Juneau, profesor nadzwyczajny w Wyższej Szkole Spraw Publicznych i Międzynarodowych Uniwersytetu w Ottawie, zgadza się, że piątkowy pakt może służyć raczej zmniejszeniu napięć niż rozwiązaniu głębokich różnic.

„Napięcia między Iranem a Arabią Saudyjską spadały i opadały przez dziesięciolecia, ale ich poziom zawsze był wysoki”, powiedział Al Jazeera, dodając, że wyczerpana Arabia Saudyjska od dawna szuka wyjścia z konfliktu w Jemenie, a jej porozumienie z Teheranem może doprowadzić do porozumienia ze wspieranymi przez Iran Huti.

„To powiedziawszy, bardzo ważne jest, aby zrozumieć, że takie porozumienie, gdyby miało nastąpić wkrótce, niestety nie doprowadziłoby do pokoju w Jemenie”, powiedział, dodając, że konflikt między Huti a koalicją wspieraną przez Arabię ​​​​Saudyjską będzie trwał i żądania secesjonistów w południowym Jemenie będą się utrzymywać.

„Porozumienie między Houthi a Arabią Saudyjską spowodowałoby zmianę przemocy, a nie ustanie” – powiedział.

Juneau powiedział również, że Iran może pójść na niewielkie ustępstwa w sprawie Jemenu, ale nie zgodzi się na zakończenie wsparcia dla Huti w ramach jakiejkolwiek umowy z Arabią Saudyjską.

„Poparcie Iranu dla Huti umożliwiło mu zbudowanie znaczących wpływów w południowo-zachodniej części Półwyspu Arabskiego. Iran nie zrezygnuje z tego ważnego narzędzia w swoim portfolio”.

Znaczenie wcześniejszych umów

Iran i Arabia Saudyjska mają burzliwą historię w swoich niecałych stuletnich formalnych stosunkach dyplomatycznych, które były również świadkiem wielu wzlotów i upadków od czasu rewolucji islamskiej w Iranie w 1979 roku.

Królestwo wspierało irackiego Saddama Husajna w jego inwazji na Iran w latach 80., ale po zakończeniu wojny dążyło do zacieśnienia więzi z Teheranem.

Teheran i Rijad zbliżyły się do siebie podczas kadencji reformistycznego prezydenta Mohammada Chatamiego w Iranie i podpisały ogólną umowę o współpracy w 1998 r. oraz umowę o współpracy w zakresie bezpieczeństwa w 2001 r.

Ali Shamkhani, urzędujący szef bezpieczeństwa Iranu, który podpisał porozumienie w piątek, był wówczas ministrem obrony i odegrał ważną rolę w wysiłkach na rzecz zbliżenia obu krajów, otrzymując nawet medal Orderu Abdulaziza, najwyższą nagrodę oferowaną przez królestwo , na początku 2000 roku.

Fakt, że dwie umowy, które zostały podpisane dziesiątki lat temu, zostały bezpośrednio wymienione w tekście piątkowej umowy, a obie strony zobowiązały się do ich wdrożenia, jest znaczącym osiągnięciem, według Siny Toossi, starszego wykładowcy niebędącego rezydentem w Centre for International Polityka w Waszyngtonie.

„Wzmianka o tych wcześniejszych umowach może być postrzegana jako ukłon w stronę pozytywnych stosunków, jakie istniały między Iranem a Arabią Saudyjską pod koniec lat 90. i na początku XXI wieku. Odnosząc się do tego okresu pozytywnych relacji, oświadczenie można postrzegać jako próbę odzyskania tego ducha współpracy między dwoma krajami” – powiedział Al Jazeera.

Toossi powiedział, że umowa z 1998 r. obejmowała szereg kwestii, w tym głębsze bezpieczeństwo, współpracę gospodarczą i kulturalną, i położyła podwaliny pod przełomowe porozumienie w sprawie bezpieczeństwa w 2001 r.

„Ten okres w stosunkach irańsko-saudyjskich charakteryzował się tworzeniem wspólnych instytucji bezpieczeństwa, wzmożonym handlem, wydawaniem wiz biznesowych obywatelom drugiej strony oraz regularnymi kontaktami dyplomatycznymi na wysokim szczeblu”.

Zdaniem Toossiego wzmianka o tych wcześniejszych umowach podkreśla również potencjał zwiększonej współpracy i dialogu.

„Obie strony pośrednio przyznają, że istnieje między nimi wspólna płaszczyzna w kwestiach takich jak bezpieczeństwo regionalne i współpraca gospodarcza. Te wcześniejsze porozumienia mogą służyć jako punkt wyjścia do przyszłych dyskusji między dwoma krajami na temat rozwiązania dzielących je różnic” – powiedział.

Jednak dopiero okaże się, jak oba kraje poradzą sobie z szeregiem drażliwych kwestii, w tym obawami dotyczącymi ich programów wojskowych i nuklearnych, a także sprawami wewnętrznymi.