Daniel Ellsberg, demaskator, który ujawnił skalę zaangażowania USA w wojnę w Wietnamie, zmarł w wieku 92 lat.

Zmarł w swoim domu w Kensington w Kalifornii na raka trzustki, poinformowała jego rodzina.

Wyciek z Pentagon Papers byłego amerykańskiego analityka wojskowego z 1971 r. Doprowadził do tego, że został okrzyknięty „najniebezpieczniejszym człowiekiem w Ameryce”.

Doprowadziło to do sprawy Sądu Najwyższego, gdy administracja Nixona próbowała zablokować publikację w New York Times.

Ale oskarżenia o szpiegostwo przeciwko Ellsbergowi zostały ostatecznie oddalone. „Daniel był poszukiwaczem prawdy i patriotycznym prawdomówcą, działaczem antywojennym, ukochanym mężem, ojcem, dziadkiem i pradziadkiem, drogim przyjacielem dla wielu i inspiracją dla wielu innych. Będzie drogo za którym tęsknimy wszyscy” – powiedziała rodzina Ellsberga w oświadczeniu uzyskanym przez NPR.

Przez dziesięciolecia Ellsberg był niestrudzonym krytykiem nadużyć rządu i interwencji wojskowych.

Jego sprzeciw wykrystalizował się w latach 60., kiedy doradzał Białemu Domowi w sprawie strategii nuklearnej i oceniał wojnę w Wietnamie dla Departamentu Obrony.

To, czego Ellsberg dowiedział się w tym okresie, mocno ciążyło mu na sumieniu. Pomyślał, że gdyby tylko opinia publiczna wiedziała, presja polityczna, by zakończyć wojnę, mogłaby okazać się nie do odparcia.

Opublikowanie dokumentów Pentagonu – 7000 stron rządowych, które ujawniły oszustwa wielu prezydentów USA – było produktem tego uzasadnienia.

Gazety zaprzeczały publicznym oświadczeniom rządu na temat wojny, a zawarte w nich potępiające rewelacje pomogły zakończyć konflikt i ostatecznie zasiały ziarno upadku prezydenta Richarda M. Nixona.

Ellsberg był „dziadkiem demaskatorów”, powiedział BBC były redaktor naczelny gazety The Guardian, Alan Rusbridger.

Jego interwencja „radykalnie zmieniła opinię publiczną podczas wojny w Wietnamie”, powiedział Rusbridger w programie World Tonight w Radio 4. Sprawa przeciwko niemu ustanowiła precedens i „od tamtej pory żaden rząd USA nie próbował wydać nakazu wydania dokumentu ze względu na bezpieczeństwo narodowe”, powiedział.

Dokumenty Pentagonu wywołały starcie w ramach Pierwszej Poprawki między administracją Nixona a The New York Times, który jako pierwszy opublikował historie oparte na dokumentach – przedstawionych przez urzędników państwowych jako akt szpiegowski zagrażający bezpieczeństwu narodowemu. Sąd Najwyższy Stanów Zjednoczonych orzekł na korzyść wolności prasy.

Ellsberg został oskarżony w sądzie federalnym w Los Angeles w 1971 roku o kradzież, szpiegostwo, spisek i inne zarzuty.

Ale zanim ława przysięgłych mogła wydać werdykt, sędzia odrzucił sprawę, powołując się na poważne wykroczenia rządu, w tym nielegalne podsłuchiwanie.

Sędzia powiedział, że w trakcie sprawy jeden z najlepszych współpracowników prezydenta Nixona zaproponował mu stanowisko dyrektora FBI.

Okazało się również, że doszło do sankcjonowanego przez rząd włamania do gabinetu psychiatry Ellsberga.

Ellsberg urodził się 7 kwietnia 1931 roku w Chicago i dorastał na przedmieściach Detroit w stanie Michigan. Zanim trafił do Pentagonu, był weteranem piechoty morskiej z doktoratem na Harvardzie, który pracował dla Departamentu Obrony i Departamentu Stanu.

Według Rusbridgera, niedawni demaskatorzy, tacy jak Julian Assange i Edward Snowden, zostali „uformowani” przez Ellsberga.

Powiedział BBC, że sprawa Pentagon Papers skłoniła go do zastanowienia się, „kto może zdefiniować interes narodowy: czy to ówczesny rząd, czy ludzie z sumieniem jak Daniel Ellsberg?”

Ellsberg kontynuował swoje dążenie do pociągnięcia rządu do odpowiedzialności lata po wycieku dokumentów Pentagonu.

Podczas wywiadu w grudniu 2022 roku powiedział BBC Hardtalk, że był tajnym „zapleczem” wycieku dokumentów Wikileaks.

W sprawie Wikileaks organizacja Juliana Assange’a opublikowała w 2010 roku ponad 700 000 poufnych dokumentów, filmów i depesz dyplomatycznych dostarczonych przez analityka wywiadu armii amerykańskiej.

Ellsberg powiedział, że czuje, że Assange „może polegać na mnie, że znajdę jakiś sposób, aby to zdobyć [the information] na zewnątrz”.

Po zdiagnozowaniu raka trzustki w lutym, kiedy lekarze powiedzieli Ellsbergowi, że zostało mu od trzech do sześciu miesięcy życia, ostatnie miesiące spędził na refleksji nad dokumentami Pentagonu i szerzej informowaniem o nieprawidłowościach.

W e-mailu z marca 2023 r. otrzymanym przez Washington Post, Ellsberg napisał: „Kiedy skopiowałem dokumenty Pentagonu w 1969 r., miałem wszelkie powody, by sądzić, że resztę życia spędzę za kratkami. To był los, który chętnie bym spotkał zaakceptowane, jeśli oznaczało to przyspieszenie zakończenia wojny w Wietnamie, choć wydawało się to mało prawdopodobne”.

Politico opublikowało 4 czerwca wywiad z Ellsbergiem, w którym zapytano go, czy informowanie o nieprawidłowościach jest warte ryzyka, mimo jego opinii, że nie uczyniło to rządu bardziej uczciwym.

„Kiedy stoimy w obliczu całkiem ostatecznej katastrofy. Kiedy jesteśmy o krok od wysadzenia w powietrze świata nad Krymem, Tajwanem lub Bachmutem” – odpowiedział.

„Z punktu widzenia cywilizacji i przetrwania ośmiu czy dziewięciu miliardów ludzi, kiedy stawką jest wszystko, czy warto mieć choćby niewielką szansę na niewielki efekt?” powiedział. „Odpowiedź brzmi: oczywiście… Można nawet powiedzieć, że jest to obowiązkowe”.