Podwodne wykopaliska Kronan. Źródło: Lars Einarsson

Nowe badanie opublikowane w czasopiśmie Komórka 5 stycznia 2023 r. rejestruje genetyczną historię Skandynawii na przestrzeni ponad 2000 lat, od epoki żelaza do współczesności. To spojrzenie wstecz na historię Skandynawii opiera się na analizie 48 nowych i 249 opublikowanych starożytnych genomów ludzkich reprezentujących wiele kultowych stanowisk archeologicznych wraz z danymi genetycznymi od ponad 16 500 osób mieszkających obecnie w Skandynawii.

Wśród innych intrygujących odkryć nowe badanie przeprowadzone przez Uniwersytet Sztokholmski i genetykę deCODE (Reykjavik) oferuje wgląd w wzorce migracji i przepływ genów w epoce Wikingów (750–1050 n.e.). Pokazuje również, że przodkowie, którzy zostali sprowadzeni na ten obszar w okresie Wikingów, później podupadli z niejasnych powodów.

„Chociaż nadal jest to widoczne u współczesnych Skandynawów, poziomy nielokalnego pochodzenia w niektórych regionach są niższe niż obserwowane u starożytnych osobników od czasów Wikingów do średniowiecza” – powiedział Ricardo Rodríguez-Varela z Uniwersytetu Sztokholmskiego. „Sugeruje to, że starożytne osobniki o nieskandynawskim pochodzeniu miały proporcjonalnie mniejszy wkład w obecną pulę genów w Skandynawii, niż oczekiwano na podstawie wzorców zaobserwowanych w zapisie archeologicznym”.

„Różne procesy sprowadziły do ​​Skandynawii ludzi z różnych obszarów [at different times]”, dodał Anders Götherström z Uniwersytetu Sztokholmskiego.

Wykopaliska archeologiczne Sandby Borg. Źródło: Daniel Lindskog

Badacze początkowo nie planowali poskładać historii Skandynawii w czasie i przestrzeni. Pracowali raczej nad trzema oddzielnymi badaniami skupionymi na różnych stanowiskach archeologicznych.

„Kiedy analizowaliśmy podobieństwa genetyczne osobników z różnych stanowisk archeologicznych, takich jak pochówki na łodziach z okresu Vendel, pochówki komorowe z okresu wikingów oraz dobrze znane stanowiska archeologiczne, takie jak Sandby borg ringfort z okresu migracji, znane z masakry, która tam miała miejsce, [in] 500 n.e. i jednostek z XVII-wiecznego królewskiego szwedzkiego okrętu wojennego Kronan, zaczynamy dostrzegać różnice w poziomach i pochodzeniu nielokalnego pochodzenia w różnych regionach i okresach Skandynawii” – wyjaśnił Rodríguez-Varela.

„Początkowo pracowaliśmy z trzema różnymi badaniami” – powiedział Götherström. — Jeden na Sandby borg, jeden na pochówkach łodzi i jeden na wojennym Kronanie. W pewnym momencie bardziej sensowne było połączenie ich w jedno badanie demografii Skandynawii w ciągu ostatnich 2000 lat”.

Celem było udokumentowanie, w jaki sposób przeszłe migracje wpłynęły na pulę genów Skandynawii w czasie i przestrzeni, aby lepiej zrozumieć obecną skandynawską strukturę genetyczną. Jak podano w nowym badaniu, naukowcy odkryli regionalne różnice w czasie i wielkości przepływu genów z trzech źródeł: wschodniego Bałtyku, brytyjskich wysp irlandzkich i południowej Europy.

Podwodne wykopaliska Kronan. Źródło: Lars Einarsson

Brytyjsko-irlandzkie pochodzenie było szeroko rozpowszechnione w Skandynawii od czasów Wikingów, podczas gdy pochodzenie ze wschodniego Bałtyku jest bardziej zlokalizowane na Gotlandii i środkowej Szwecji. W niektórych regionach spadek obecnego poziomu zewnętrznego pochodzenia sugeruje, że starożytni imigranci wnieśli proporcjonalnie mniejszy wkład do puli genów współczesnej Skandynawii, niż wskazuje pochodzenie genomów z okresu wikingów i średniowiecza.

Wreszcie dane pokazują, że klin genetyczny północ-południe, który charakteryzuje współczesnych Skandynawów, wynika głównie z różnic w pochodzeniu uralskim. Pokazuje również, że szczep ten istniał w epoce Wikingów, a być może nawet wcześniej.

Götherström sugeruje, że to, co dane ujawniają na temat natury okresu Wikingów, jest prawdopodobnie najbardziej intrygujące. Migracja z zachodu wpłynęła na całą Skandynawię, a migracja ze wschodu była uwarunkowana płcią, z ruchem głównie kobiet do regionu. Jak piszą naukowcy, ogólne wyniki „wskazują na znaczny wzrost [in gene flow] w okresie Wikingów i potencjalne uprzedzenia do kobiet we wprowadzaniu wschodniego Bałtyku i, w mniejszym stopniu, przodków brytyjsko-irlandzkich.

„Wydaje się, że przepływ genów z Wysp Brytyjsko-Irlandzkich w tym okresie miał trwały wpływ na pulę genów w większości części Skandynawii” – kontynuowali. „Być może nie jest to zaskakujące, biorąc pod uwagę zakres działań nordyckich na Wyspach Brytyjsko-Irlandzkich, począwszy od VIII wieku od powtarzających się najazdów, a kończąc na XI-wiecznym Imperium Morza Północnego, unii personalnej, która zjednoczyła królestwa Danii, Norwegii i Anglia. Okoliczności i losy ludzi pochodzenia brytyjsko-irlandzkiego, którzy przybyli do Skandynawii w tym czasie, prawdopodobnie były różne, od przymusowej migracji niewolników po dobrowolną imigrację bardziej wysoko postawionych osób, takich jak chrześcijańscy misjonarze i mnisi”.

Ogólnie rzecz biorąc, odkrycia pokazują, że okres Wikingów w Skandynawii był bardzo dynamicznym okresem, w którym ludzie przemieszczali się i robili wiele różnych rzeczy. W przyszłych pracach mają nadzieję dodać dodatkowe dane genetyczne w nadziei, że dowiedzą się więcej o tym, jak przodkowie, którzy przybyli w okresie Wikingów, zostali później rozcieńczeni. Chcieliby również określić, kiedy ukształtowała się linia północ-południe na podstawie badań większych starożytnych zbiorów danych z północy.

„Potrzebujemy więcej osobników sprzed Wikingów z północnej Skandynawii, aby zbadać, kiedy uralskie przodki wkroczyły do ​​tego regionu” – powiedział Rodríguez-Varela. „Ponadto osoby od 1000 pne do 0 są bardzo rzadkie, [and] aport[{” attribute=””>DNA from Scandinavian individuals with these chronologies will be important to understand the transition from the Bronze Age to the Iron Age in this part of the world. Finally, more individuals from the Medieval period until the present will help us to understand when and why we observe a reduction in the levels of non-local ancestry in some current regions of Scandinavia.”

“There is so much fascinating information about our prehistory to be explored in ancient genomes,” Götherström said.

Reference: “The genetic history of Scandinavia from the Roman Iron Age to the present” by Ricardo Rodríguez-Varela, Kristjan H.S. Moore, S. Sunna Ebenesersdóttir, Gulsah Merve Kilinc, Anna Kjellström, Ludvig Papmehl-Dufay, Clara Alfsdotter, Birgitta Berglund, Loey Alrawi, Natalija Kashuba, Verónica Sobrado, Vendela Kempe Lagerholm, Edmund Gilbert, Gianpiero L. Cavalleri, Eivind Hovig, Ingrid Kockum, Tomas Olsson, Lars Alfredsson, Thomas F. Hansen, Thomas Werge, Arielle R. Munters, Carolina Bernhardsson, Birgitte Skar, Axel Christophersen, Gordon Turner-Walker, Shyam Gopalakrishnan, Eva Daskalaki, Ayça Omrak, Patxi Pérez-Ramallo, Pontus Skoglund, Linus Girdland-Flink, Fredrik Gunnarsson, Charlotte Hedenstierna-Jonson, M. Thomas P. Gilbert, Kerstin Lidén, Mattias Jakobsson, Lars Einarsson, Helena Victor, Maja Krzewinska, Torun Zachrisson, Jan Storå, Kári Stefánsson, Agnar Helgason and Anders Götherström, 5 January 2023, Cell.
DOI: 10.1016/j.cell.2022.11.024

This research was supported by the Swedish Research Council project ID 2019-00849_VR and ATLAS (Riksbankens Jubileumsfond). Part of the modern dataset was supported by a research grant from Science Foundation Ireland (SFI), grant number 16/RC/3948, and co-funded under the European Regional Development Fund and by FutureNeuro industry partners.