Nie od dziś wiadomo, że po rodzicach dziedziczymy nie tylko wygląd, ale także zwiększone ryzyko zachorowania choroby i warunki zdrowotne. Chociaż istnieją tysiące zaburzeń genetycznych, od cukrzycy po migrenę, rzadko traktujemy zdrowie zębów jako powód do niepokoju. Przed Światowym Dniem Zdrowia Jamy Ustnej, który obchodzony jest co roku 20 marca, poprosiliśmy dr Sharon Colaco Dias, protetyka i implantologa, kierownika działu medycyny dentystycznej w szpitalu Manipal w Bangalore, aby przedstawiła wpływ czynników genetycznych na zdrowie jamy ustnej.

Jaki jest związek między zdrowiem jamy ustnej a czynnikami genetycznymi? W jaki sposób czynniki genetyczne mogą wpływać na rozmiar, kształt i kolor szkliwa?
Najczęstsze choroby jamy ustnej to próchnica i choroby dziąseł. Prawie każdy aspekt jamy ustnej zdrowie w pewnym stopniu zależy od twoich genów. Badania wykazały, że około 60 procent próchnicy zębów wydaje się być związane z czynnikami genetycznymi. Te czynniki genetyczne mogą zmieniać poziom białek w zębie, co może wpływać na rozmiar, kształt i kolor szkliwa. W zależności od tego szkliwo staje się słabsze i bardziej podatne na powstawanie ubytków.

Czy choroby jamy ustnej można odziedziczyć bezpośrednio po rodzicach?
Wiele powszechnych chorób nie jest dziedziczonych jako defekt pojedynczego genu, ale zamiast tego jest wynikiem modyfikacji ekspresji genów lub interakcji gen-środowisko, które wpływają na organizm, w tym jamę ustną. Struktura szkliwa i zębiny, odpowiedź immunologiczna, zawartość i objętość śliny, mikroflora jamy ustnej, morfologia łuku zębowego (szerokość, długość i kształt) oraz wyrównanie przyczyniają się do wieloczynnikowej i kompletnej przyczyny chorób zębów.

Czy są jakieś znaczniki, które można zidentyfikować?
Badania naukowe dowiodły, że dziedziczność naszego wzorca odpowiedzi obronnej może być ważnym czynnikiem w rozwoju chorób dziąseł. Aby osiągnąć najlepsze wyniki leczenia dziąseł, należy nie tylko umieć zidentyfikować uwarunkowania genetyczne, ale także nauczyć się modyfikować, kontrolować lub modulować odpowiedź immunologiczną. Obecnie kliniczne zastosowanie wpływu genetyki na choroby dziąseł jest minimalne.

Jakie są niektóre z powszechnych chorób, które mogą wynikać z czynników genetycznych?
Próchnica zębów jest jedną z najbardziej podstawowych chorób przewlekłych, na którą wpływa złożona interakcja czynników genetycznych i środowiskowych. Większość czynników wpływających na podatność na próchnicę zębów jest uwarunkowana genetycznie. Ponadto genetyka odpowiada za do 65 procent różnic międzyosobniczych w doświadczaniu próchnicy zębów. Jednym z głównych genów mających związek z podatnością na próchnicę jest amelogenina. Różne poziomy ekspresji amelogeniny korelują bezpośrednio ze zmienną twardością szkliwa, tj. wzrost amelogeniny jest wprost proporcjonalny do wzrostu twardości szkliwa i odwrotnie.

Niebezpieczne ścieżki zębów, rozwój szczęki i ruch zębów po erupcji przyczynią się do szczegółów łuku zębowego, które tworzą się pod wpływem czynników genetycznych, epigenetycznych i środowiskowych. Czynniki genetyczne wpływają głównie na zmienność łuku zębowego od prymitywnego etapu rozwoju narządu. Zaburzenia w interakcjach genów spowodują nieprawidłowości lub zmiany kształtu i wielkości łuku zębowego. Zmienność łuku zębowego wynika z połączenia rozwoju pozycji zębów i szczęk. Jednak po wyrznięciu, czynniki środowiskowe obejmują wewnątrzustne naciski czynnościowe, takie jak nacisk języka, siła warg i policzków, a nawyki jamy ustnej wpływają głównie na położenie zębów (ssanie kciuka, wpychanie języka, oddychanie ustami, gryzienie warg). Z drugiej strony na szczękę i kości wyrostka zębodołowego jako podstawę łuku zębowego duży wpływ mają czynniki genetyczne i epigenetyczne, które odgrywają kluczową rolę w rozwoju łuku zębowego.

Jak wpływają na dziąsła?
Genetyka ma wpływ na choroby dziąseł, a także odgrywa znaczącą rolę w predyspozycjach i postępie choroby. Co najmniej 50 procent podatności na choroby dziąseł związane z utratą masy kostnej przypisuje się czynnikom dziedzicznym lub genetycznym. Udowodniono rolę genetyki w uszkadzaniu systemu odpowiedzi immunologicznej naszych tkanek podczas chorób dziąseł.

Istnieją dwa rodzaje chorób dziąseł. Jeden występuje u młodych dorosłych, a inny u osób starszych. Choroba dziąseł wieku dziecięcego (wczesna) jest często genetyczna, a prawdopodobieństwo odziedziczenia choroby dziąseł po rodzinach jest wysokie, jak wskazują badania genetyczne. Jest to znane jako młodzieńcze zapalenie przyzębia. Uważano, że choroba dziąseł w podeszłym wieku ma mniejszy wpływ genetyczny. Ale ostatnie badanie sugeruje, że genetyka wpływa również na ilość utraty masy kostnej i głębokość kieszonek w przypadku chorób dziąseł w podeszłym wieku. Niektóre ogólnoustrojowe zaburzenia zdrowotne predysponują pacjenta* do zachorowania na choroby dziąseł, które mogą objawiać się klinicznie w postaci przewlekłej lub agresywnej. Na przykład defekty neutrofili predysponują do szybkiej i poważnej utraty masy kostnej w chorobie dziąseł. Wysoka podatność na rozwój choroby dziąseł z utratą masy kostnej jest związana z takimi stanami, jak zespół Downa (trisomia 21), zespół Chediaka-Higashiego i zespół Papillona-Lefevre’a.

Jak wpływa na wyrównanie zębów?
Ustawienie zębów zwykle przypomina jednego z rodziców. Dzięki okluzji zęby górne i dolne pasują do siebie (zgryz). Górne zęby zwykle zakrywają dolne zęby. Nieprawidłowo ustawione zęby nazywane są wadami zgryzu. Może się to zdarzyć z powodu różnicy w kształcie szczęki, która może być dziedziczna, co oznacza, że ​​​​przechodzi przez rodziny. Kształt i rozmiar szczęki można odziedziczyć po jednym rodzicu, podczas gdy rozmiar i kształt zębów można odziedziczyć po innym rodzicu. Może to być spowodowane różnicą w wielkości szczęki górnej i dolnej lub między szczęką a wielkością zębów. Powoduje przeludnienie zębów lub nieprawidłowe wzorce zgryzu, co skutkuje trudnościami w żuciu lub gryzieniu, stąd bakterie mogą gromadzić się w zakamarkach utworzonych przez przepełnione zęby, zwiększając ryzyko próchnicy zębów i powstawania ubytków.

Chociaż słabe, dostępne dowody pokazują, że czynniki odziedziczalności są determinantami zmian w obrębie tego samego łuku, a mianowicie morfologii łuku i stłoczenia. Pomiędzy odmianami łuku, takimi jak zgryz krzyżowy, zgryz głęboki ma czynniki środowiskowe jako determinanty, a nie czynniki genetyczne.

Genetyka odgrywa ważną rolę w stomatologii. Zawsze, gdy wydaje się to konieczne, w ramach leczenia stomatologicznego należy dodać konsultację genetyczną.

Jaką rolę odgrywa genetyka w określaniu ilości produkowanej śliny? W jaki sposób pomaga zębom zwalczać erozję kwasową?
Geny mają wpływ na jakość i ilość produkowanej śliny. Ślina może być gęsta i śluzowa (lepka) lub rzadka i przezroczysta (niekleista). Ma to wpływ na oczyszczające właściwości śliny. Jeśli jest gruba, ma tendencję do słabszego oczyszczania, a zatem ma większe szanse na tworzenie się płytki nazębnej i odwrotnie. PH śliny jest również ważnym czynnikiem, który przyczynia się do problemów z zębami. Normalne pH śliny jest względnie neutralne. Badania wykazały, że gdy ślina staje się kwaśna, zwiększa się prawdopodobieństwo wystąpienia chorób dziąseł i próchnicy. Większość czasu w pacjenci z cukrzycą ślina jest kwaśna, dlatego istnieje większe prawdopodobieństwo wystąpienia choroby dziąseł niż u pacjentów bez cukrzycy.

Warianty genetyczne przyczyniają się do zmiany poziomu wapnia i fosforu w ślinie, która jest kluczową strukturą zęba. Dlatego, gdy te poziomy są obniżone, ząb staje się słaby, a zdolność do zwalczania erozji kwasowej maleje. Zmienność genetyczna genów tworzących szkliwo może wpływać na dynamiczne interakcje między powierzchnią szkliwa a jamą ustną. Na przykład tradycyjnie uważa się, że zmniejszenie zwapnienia (kredowe szkliwo) niektórych zębów, takich jak siekacz i trzonowiec, ma przyczynę środowiskową. Jednak ostatnie badania sugerują, że warianty genetyczne mogą przyczyniać się do indywidualnego* ryzyka wystąpienia tego schorzenia.

Przeczytaj także: Jak pomóc dzieciom przygotować się do egzaminów i poradzić sobie z lękiem i stresem