DUBAJ, Zjednoczone Emiraty Arabskie (AP) – irański Prezydent Ebrahim RaisiMinister spraw zagranicznych kraju i kilku innych urzędników zostali znalezieni martwi w poniedziałek, kilka godzin po katastrofie ich helikoptera w mglistym, górzystym regionie w północno-zachodniej części kraju, podają media państwowe.

Katastrofa ma miejsce w czasie, gdy na Bliskim Wschodzie nadal panuje niepokój z powodu wojny Izrael-Hamas, podczas której 63-letni Raisi pod przywództwem Najwyższego Przywódcy Ajatollaha Alego Chameneiego przeprowadził w zeszłym miesiącu bezprecedensowy atak dronów i rakiet na Izrael.

Chamenei ogłosił w poniedziałek, że pierwszy wiceprezydent Iranu Mohammad Mokhber będzie pełnił obowiązki prezydenta kraju do czasu wyborów.

Podczas kadencji Raisiego Iran wzbogacił uran bardziej niż kiedykolwiek do poziomu dopuszczalnego w broni, co doprowadziło do dalszej eskalacji napięć z Zachodem, w związku z dostarczaniem przez Teheran Rosji dronów przenoszących bomby na potrzeby wojny na Ukrainie oraz uzbrojonych grup bojówek w całym regionie.

Tymczasem Iran stoi w obliczu lat masowych protestów przeciwko szyickiej teokracji w związku z chorą gospodarką i prawami kobiet, co czyni ten moment o wiele bardziej drażliwym dla Teheranu i przyszłości kraju.

Telewizja państwowa nie podała bezpośredniej przyczyny katastrofa, która miała miejsce w irańskiej prowincji Azerbejdżan Wschodni.

Wśród zabitych był Irańczyk Minister spraw zagranicznych Hossein Amirabdollahian, 60. Helikopterem przewoził także gubernatora irańskiej prowincji Azerbejdżan Wschodni i innych urzędników – podała państwowa agencja informacyjna IRNA. IRNA podała, że ​​w katastrofie zginęło w sumie osiem osób, w tym trzech członków załogi helikoptera Bell, zakupionego przez Iran na początku XXI wieku.

Samoloty w Iranie borykają się z niedoborami części i często latają bez kontroli bezpieczeństwa w związku z zachodnimi sankcjami. Z tego powodu w poniedziałkowym wywiadzie były minister spraw zagranicznych Iranu Mohammad Javad Zarif próbował zrzucić winę na Stany Zjednoczone za katastrofę.

„Jednym z głównych winowajców wczorajszej tragedii są Stany Zjednoczone, które… nałożyły embargo na sprzedaż samolotów i części lotniczych do Iranu i nie pozwalają Irańczykom cieszyć się dobrą bazą lotniczą” – powiedział Zarif. „Zostaną one wpisane na listę amerykańskich zbrodni przeciwko narodowi irańskiemu”.

Stany Zjednoczone nie skomentowały jeszcze publicznie śmierci Raisiego.

Wczesnym poniedziałkowym rankiem władze tureckie opublikowały, jak to określiły, materiał filmowy z drona pokazujący coś, co wyglądało na pożar na pustyni, który „podejrzewał, że jest to wrak helikoptera”. Współrzędne podane na nagraniu wskazują, że pożar pojawił się około 20 kilometrów (12 mil) na południe od granicy azerbejdżańsko-irańskiej, na zboczu stromej góry.

Materiał filmowy opublikowany przez IRNA wczesnym poniedziałkiem pokazał miejsce, które agencja określiła jako miejsce katastrofy, położone w stromej dolinie w zielonym paśmie górskim. Żołnierze mówiący w lokalnym języku azerskim powiedzieli: „Tam, znaleźliśmy to”.

Kondolencje od sąsiadów i sojuszników zaczęły napływać po tym, jak Iran potwierdził, że nikt nie przeżył katastrofy. Pakistan ogłosił dzień żałoby, a premier Indii Narendra Modi w poście w serwisie X napisał, że jego kraj „jest z Iranem w czasach smutku”. Kondolencje złożyli także przywódcy Egiptu i Jordanii, podobnie jak prezydent Syrii Bashar Assad.

Prezydent Azerbejdżanu Ilham Alijew powiedział, że on i jego rząd są „głęboko zszokowani” – Raisi wracał w niedzielę po podróży do granicy Iranu z Azerbejdżanem, aby otworzyć tamę z Alijewem, kiedy doszło do katastrofy.

Prezydent Turcji Recep Tayyip Erdogan złożył kondolencje. Prezydent Rosji Władimir Putin w oświadczeniu wydanym przez Kreml określił Raisiego „jako prawdziwego przyjaciela Rosji”.

Chamenei, który sam nawoływał społeczeństwo do modlitwy w niedzielę wieczorem, podkreślił, że niezależnie od wszystkiego sprawy irańskiego rządu będą kontynuowane.

Zgodnie z irańską konstytucją wicepierwszy prezydent Iranu przejmie władzę w przypadku śmierci prezydenta za zgodą Chameneiego, a nowe wybory prezydenckie zostaną rozpisane w ciągu 50 dni. W poniedziałek Chamenei złożył kondolencje w związku ze śmiercią Raisiego i ogłosił pięciodniową żałobę publiczną oraz potwierdził, że Mokhber przyjął rolę pełniącego obowiązki prezydenta.

Media państwowe podały, że Mokhber zaczął już odbierać telefony od urzędników i zagranicznych rządów pod nieobecność Raisiego.

Po ogłoszeniu tej informacji przez media państwowe w poniedziałek rano odbyło się nadzwyczajne posiedzenie gabinetu Iranu. Gabinet wydał później oświadczenie, w którym obiecał, że pójdzie drogą Raisiego i że „z pomocą Boga i narodu nie będzie problemu z zarządzaniem krajem”.

A twardogłowy, który wcześniej stał na czele krajowego sądownictwaRaisi był postrzegany jako protegowany Chameneiego i część analityków sugerowała, że ​​mógłby on zastąpić 85-letniego przywódcę po śmierci lub rezygnacji Chameneiego.

W związku ze śmiercią Raisiego jedyną inną osobą, którą do tej pory zasugerowano, był Mojtaba Khameini, 55-letni syn najwyższego przywódcy. Niektórzy jednak wyrazili obawy, że stanowisko to zostanie zajęte dopiero po raz trzeci od 1979 r. w stosunku do członka rodziny, szczególnie po obaleniu przez rewolucję islamską dziedzicznej monarchii szacha Pahlavi.

Raisi wygrał wybory prezydenckie w Iranie w 2021 r., głosowanie, w którym frekwencja była najniższa w historii Republiki Islamskiej. Stany Zjednoczone nałożyły na Raisiego sankcje częściowo w związku z jego udziałem w masowych egzekucjach tysięcy więźniów politycznych w 1988 r. pod koniec krwawej wojny iracko-irańskiej.

Pod rządami Raisiego Iran wzbogaca obecnie uran do poziomu zbliżonego do poziomu broni, co utrudnia międzynarodowe inspekcje. Iran uzbroił Rosję w jej wojnie z Ukrainą, a także przeprowadził masowy atak dronów i rakiet na Izrael w ramach wojny z Hamasem w Strefie Gazy. Kontynuowała także zbrojenie grup zastępczych na Bliskim Wschodzie, takich jak rebelianci Houthi w Jemenie i libański Hezbollah.

Tymczasem od lat w kraju trwają masowe protesty. Ostatnia dotyczyła śmierci w 2022 r Mahsa Amini, kobietę, która została wcześniej zatrzymana w związku z rzekomym nienoszeniem hidżabu lub chusty, zgodnie z oczekiwaniami władz. W trwających miesiącami tłumieniach bezpieczeństwa, które nastąpiły po demonstracjach, zginęło ponad 500 osób, a ponad 22 000 zostało zatrzymanych.

W marcu panel dochodzeniowy Organizacji Narodów Zjednoczonych ustalił, że Iran był odpowiedzialny za „przemoc fizyczną”, która doprowadziła do śmierci Aminiego.

Raisi to drugi prezydent Iranu, który zmarł podczas sprawowania urzędu. W 1981 r. w chaotycznych dniach po rewolucji islamskiej w kraju zginął prezydent Mohammad Ali Rajai w wyniku wybuchu bomby.

___

Powiązany pisarz prasowy Nasser Karimi w Teheranie w Iranie przyczynił się do powstania tego raportu.