Beyoncé nie była wszystkiemu winna. Amerykańska piosenkarka była w Sztokholmie na koncercie na początku maja br., a ekonomiści obliczyli później, że samo to wydarzenie spowodowało wzrost cen w branży hotelarskiej i restauracyjnej tak bardzo, że szwedzka stopa inflacji w maju była o 0,3 punktu proc. wyższa, niż można by się spodziewać. Wyjaśniło to również powolny spadek inflacji. W czerwcu jej stopa spadła tylko z 9,7 do 9,3 proc.
Jednak wysoka inflacja nie jest jedyną rzeczą, która ciąży Szwedom, których kraj był dotąd uważany za gospodarczą wyspę błogosławionych.
Wywołała ona raczej całą serię innych problemów, od krachu waluty, przez kryzys na rynku nieruchomości, po głęboką recesję w całej gospodarce.
W międzyczasie wieże zadłużenia, które zarówno prywatne gospodarstwa domowe, jak i firmy zbudowały w ostatnich latach, również niebezpiecznie się chwieją. Minister finansów musiał niedawno zadeklarować, że w razie potrzeby państwo wkroczy do akcji. Szwecja zmienia się w chorego człowieka Europy. W kraju znanego z powieści „Dzieci z Bullerbyn” panuje kryzys.
Stopa inflacji wzrosła do 12,3 proc. w grudniu 2022 r. — nieco powyżej średniej UE wynoszącej 11,5 proc. Podczas gdy w całej UE wskaźnik ten spadł do 6,4 proc., w Szwecji jest on nadal znacznie wyższy.
Słabość korony szwedzkiej
Jednym z głównych powodów jest słabość korony. Od początku fazy inflacji jesienią 2021 r. waluta osłabiła się o ok. 15 proc. w stosunku do euro, a sytuacja wygląda podobnie w stosunku do dolara amerykańskiego. W rezultacie ceny importu dramatycznie wzrosły, co utrzymuje inflację na wysokim poziomie.
Krach korony ma z kolei wiele wspólnego z polityką szwedzkiego banku centralnego. Mimo że bank ten zapoczątkował zmianę stóp procentowych na długo przed Europejskim Bankiem Centralnym, to od tego czasu zaczął się cofać. Obecnie kluczowa stopa procentowa wynosi 3,75 proc., podczas gdy EBC osiągnął już 4 proc., a Rezerwa Federalna USA nawet ponad 5 proc.
Co zaskakujące, Riksbank (szwedzki bank centralny – red.) ogłosił niedawno, że nastąpi kolejny krok w zakresie stóp procentowych, co natychmiast spowodowało krótkoterminowe odreagowanie korony. Jednak żaden ekspert walutowy nie chce odwrócenia trendu — wręcz przeciwnie.
— Nadal istnieje potrzeba dążenia do silniejszej waluty, aby uzyskać kontrolę nad inflacją i oczekiwaniami inflacyjnymi — mówi Geoffrey Yu, ekspert walutowy w BNY Mellon. Jak dodaje, Riksbank musi zrobić więcej, „choćby po to, by utrzymać swoją wiarygodność”.
Pożyczki na nieruchomości obciążają szwedzkie gospodarstwa domowe
Bank centralny ma jednak związane ręce, ponieważ ma podwójny mandat — z jednej strony ma zapewnić stabilność cen, ale z drugiej strony także i stabilność finansową. Zagrożeniem dla tej ostatniej byłoby jeszcze bardziej agresywne podnoszenie stóp procentowych. Podwyżki stóp procentowych spowodowały już bowiem spustoszenie, zwłaszcza na rynku nieruchomości.
Ten przez lata przeżywał boom, napędzany niskimi stopami procentowymi, niskimi wymaganiami kapitałowymi, ale także polityką, która umożliwiała odliczenie odsetek od kredytu od podatków. W rezultacie przeciętne szwedzkie gospodarstwo domowe jest obecnie zadłużone na ponad 200 proc. swojego rocznego dochodu netto, w porównaniu do połowy tej kwoty w Niemczech.
Jeszcze większym problemem jest to, że kredyty na nieruchomości w Szwecji są tradycyjnie udzielane głównie ze zmiennym oprocentowaniem, podczas gdy w Niemczech stopy procentowe są zwykle ustalane na 10 lub 15 lat. W rezultacie wzrost stóp procentowych w Szwecji ma natychmiastowy wpływ na finanse prywatne.
W rezultacie oszczędności, które gospodarstwa domowe na całym świecie zgromadziły podczas kryzysu związanego z pandemią koronawirusa, uległy całkowitej erozji, na przykład w Szwecji, a oszczędności są obecnie nawet niższe niż przed rozpoczęciem pandemii. W strefie euro są one nadal średnio o pięć proc. wyższe.
Płace tego nie rekompensują. W Szwecji ostatnio prawie nie wzrosły w przeciwieństwie do większości innych krajów europejskich — z wyraźnymi konsekwencjami. — Popyt ze strony prywatnych gospodarstw domowych w Szwecji, które cierpią z powodu rosnących stóp procentowych, a także znacznie spadających płac realnych i otrzymały stosunkowo niewielką pomoc rządową na walkę z inflacją, spada od czwartego kwartału 2022 r.” — zauważa Wolfgang Kiener z BayernLB.
Sprzedaż pojedynczych nieruchomości komercyjnych w trudnej sytuacji
Gdyby tak pozostało, byłby to już sukces. Jednak wiele prywatnych gospodarstw domowych może wkrótce stanąć w obliczu jeszcze większych problemów. W końcu ceny nieruchomości spadły w międzyczasie o około 15 proc. Przy wskaźnikach kapitału własnego, które często są jeszcze niższe, wiele refinansowań wkrótce stanie się trudnych lub nawet zakończy się niepowodzeniem.
Na rynku nieruchomości komercyjnych jest to już prawdziwy problem. Najlepszym przykładem jest największy w kraju właściciel nieruchomości komercyjnych, Samhällsbyggnadsbolaget i Norden (SBB). W ciągu ostatnich lat zgromadził on długi w wysokości około 7,5 mld euro. Jednak z powodu burzy na rynku nieruchomości musiała ostatnio odpisać wartość swoich inwestycji, a tym samym odnotowała stratę przed opodatkowaniem w wysokości 11,1 mld koron (około 960 mln euro) w drugim kwartale.
Jako możliwy środek ratunkowy, szef SBB Leiv Synnes wyraźnie wspomniał o awaryjnej sprzedaży poszczególnych nieruchomości. To jednak prawdopodobnie tylko zniszczy większą wartość. Cena akcji straciła już ponad 90 proc. w ciągu ostatnich trzech lat.
Recesja, inflacja, załamanie waluty, kryzys na rynku nieruchomości
Sytuacja w pozostałej części gospodarki nie jest tak zła, ale i ona jest poobijana, a prawdopodobnie będzie jeszcze bardziej. — W następstwie recesji w Stanach Zjednoczonych spodziewamy się dalszego spowolnienia w szwedzkiej gospodarce, tak że w 2023 r. powinien nastąpić stosunkowo znaczny spadek PKB o 1,0 proc. — mówi Wolfgang Kiener.
Recesja, inflacja, gwałtownie spadająca waluta, kryzys na rynku nieruchomości — na tym ponurym tle narastały ostatnio obawy przed kryzysem finansowym. Minister finansów Niklas Wyman poczuł się w obowiązku zadeklarować w połowie czerwca br., że Szwecja ma niezbędną siłę finansową, aby zapobiec kryzysowi na rynku nieruchomości, który mógłby poważnie zaszkodzić bankom i państwu. W przypadku zagrożenia dla systemu finansowego, państwo dysponuje „kompleksowym zestawem narzędzi” — powiedział, nie precyzując szczegółów.
W rzeczywistości jest to plus. Szwedzkie państwo jest tylko nieznacznie zadłużone, z około 30 proc. produkcji gospodarczej, a zatem ma wiele możliwości interwencji. Ponadto banki w tym kraju były w stanie zbudować znaczne poduszki finansowe w ciągu ostatnich lat. Gospodarka opiera się również na silnych przedsiębiorstwach; ogólnie rzecz biorąc, Szwecja osiąga wysokie nadwyżki w handlu zagranicznym.
Fundamenty są więc solidne, ale obecnie szaleje nad nimi burza, a to, co ostatecznie pozostanie na swoim miejscu, a co zostanie zachwiane, dopiero się okaże. Podobnie jak nie wiadomo, czy po tym nastąpi odrodzenie, zgodnie z tytułem trasy koncertowej Beyoncé: Renaissance.
