„Jeśli zginiesz, jeśli tak się stanie, jaką wiadomość pozostawisz narodowi rosyjskiemu?”

To pierwsze pytanie, jakie Aleksiejowi Nawalnemu stawia kanadyjski reżyser Daniel Roher w nagrodzonym Oscarem w 2022 roku filmie dokumentalnym Nawalny.

„Daj spokój, Daniel, nie” – odpowiada Nawalny z uśmiechem.

„Nie ma mowy. To tak, jakbyś kręcił film na wypadek mojej śmierci”.

Słowa te nabrały teraz nowego znaczenia wraz z wiadomością, że 47-letni rosyjski działacz polityczny zmarł w piątek w więzieniu za kołem podbiegunowym.

Władze rosyjskiego więzienia poinformowały, że krytyk Kremla poczuł się źle po spacerze. Zespół Nawalnego twierdzi, że władze rosyjskie celowo ukrywają jego ciało, aby „zatrzeć ślady”.

Pomimo wyraźnych niebezpieczeństw, na jakie Nawalny narażony był w Rosji, Roher powiedział BBC, że wciąż jest w całkowitym szoku, gdy usłyszał wiadomość o śmierci przyjaciela.

„W chwili, w której się znajdujemy – ta chmura smutku i żalu, która mnie uderza – jest dla mnie szokująca” – powiedział BBC Roher.

„Byłem zszokowany, gdy usłyszałem tę wiadomość, mimo że każdy, kto ogląda ten film, nie powinien być zszokowany, to nie powinno to być aż taką niespodzianką”.

Roher opowiedział, jak rozwinęła się jego przyjaźń z Nawalnym podczas realizacji projektu filmowego.

„Myślę, że nasz wzajemny szacunek opierał się na wspólnym poczuciu humoru – to bardzo zabawny człowiek, lubi się śmiać. W ciągu około 10 sekund od spotkania naśmiewał się ze mnie i żartował moim kosztem, co jest mój język miłości, więc od razu go oddałem” – powiedział Roher.

Film opowiada historię Nawalnego, który wraz ze swoim zespołem odkrywa spisek mający na celu otrucie go śmiercionośnym środkiem paralityczno-drgawkowym Nowiczok.

W sierpniu 2020 roku podczas lotu nad Syberią upadł i został przewieziony do szpitala w Omsku – awaryjne lądowanie uratowało mu życie. Ostatecznie rosyjscy urzędnicy zezwolili na przewiezienie go samolotem do Berlina na leczenie.

Niemiecki rząd ujawnił, że testy przeprowadzone przez wojsko wykazały „jednoznaczny dowód na istnienie chemicznego środka bojowego grupy Nowiczok”.

Kreml zaprzeczył jakiemukolwiek zaangażowaniu i odrzucił ustalenia Nowiczoka. Wielu było sceptycznych, w tym sam Nawalny, który wraz z zespołem dziennikarzy rozpoczął własne śledztwo.

W jednej niezwykłej scenie filmu Nawalny namawia agenta FSB, aby przez telefon przyznał się, że bieliznę Nawalnego oblano bronią chemiczną w hotelu w Tomsku.

Agent Konstantin Kudryavtsev powiedział, że gdyby samolot nie awaryjnie lądował, Nawalny by nie żył. Losy agenta nie są znane.

„Wszyscy byliśmy oszołomieni” – powiedział Shane Boris, producent filmu.

„Nie sądzę, żeby ktokolwiek spodziewał się, że rozmowy telefoniczne przyniosą taki rezultat, kiedy zespół rozpoczynał tę rozmowę”.

Film opowiada historię Nawalnego, który dochodzi do siebie po zatruciu i spędza czas z rodziną. Dokumentuje jego powrót do Rosji, gdzie po przybyciu zostaje aresztowany.

Już nigdy nie wyjdzie na wolność.

Roher twierdzi, że on i Nawalny zbliżyli się do siebie w ciągu dwóch miesięcy zdjęć, ale tematyka oznaczała, że ​​nie wszystko było takie proste.

„Były momenty, które były dość napięte, gdy musiałem zadawać mu niewygodne rzeczy. Nawet pierwsze pytanie w filmie… to bardzo niewygodny sposób zadawania pytań, ale jestem tu przede wszystkim po to, żeby zrobić film” – powiedział .

Roher powiedział, że on i Nawalny wymienili listy po tym, jak został uwięziony po powrocie do Rosji.

„Do dziś jestem bardzo szczęśliwy, że je mam. Położyłem je w swoim biurze i będę je cenił na zawsze” – powiedział.

Perspektywa śmiertelności Nawalnego to wątek przewijający się przez cały film.

W jednej scenie, pomiędzy wywiadami, ktoś z ekipy Nawalnego pyta go, czy irytują go pytania o przeszłość.

Nawalny twierdzi, że nie, ale dodaje: „Po prostu zdaję sobie sprawę, że kręci to wszystko na potrzeby filmu, który wypuści, jeśli mnie uderzą”.

W rzeczywistości film powstał przed jego śmiercią i zdobył szerokie międzynarodowe uznanie. The Guardian stwierdził, że to „jedna z najbardziej oszałamiających rzeczy, jakie kiedykolwiek zobaczysz”, podczas gdy „Times” nazwał go „niewątpliwie jednym z najbardziej ekscytujących filmów dokumentalnych, jakie zostaną wydane w tym lub dowolnym roku”.

Wiele osób ogląda teraz ten film w nowym świetle.

„Aleksiej, jeśli zostaniesz aresztowany i wtrącony do więzienia lub stanie się coś nie do pomyślenia i zostaniesz zabity, jakie przesłanie pozostawisz narodowi rosyjskiemu?” – pyta pan Roher w ostatniej scenie.

Nawalny odpowiada krótko po angielsku, po czym reżyser sugeruje mu powrót do języka ojczystego.

Kończy po rosyjsku: „Nie zdajemy sobie sprawy, jak naprawdę jesteśmy silni. Aby zatriumfowało zło, wystarczy, aby dobrzy ludzie nic nie robili.

„Więc nie bądź bierny” – mówi, po czym rzuca porozumiewawcze spojrzenie w kamerę.

Roher twierdzi, że praca nad tym filmem odmieniła jego życie.

„To miało ogromny wpływ na mnie jako człowieka” – powiedział.

„Kiedy pomyślę o jego życiu, przypomni mi się, że bez względu na to, jaką sytuację przyniesie ci życie… jeśli zachowasz lekkość i nie stracisz człowieczeństwa – nie przestawaj się śmiać, nie przestawaj pisać walentynkowych wiadomości do żony – wszystko się ułoży. lepsza.

„Jak wiemy, u Aleksieja nie wszystko będzie dobrze, ale jego życie to mistrzowska lekcja odwagi i odporności oraz światła w ciemności”.