Początek pożegnania ze stawką WIBOR, powszechny rejestr
zastrzeżeń kredytowych, nowe kredyty hipoteczne z dopłatami – to tylko niektóre
z prawnych zmian czekających klientów banków w 2023 r. Przypominamy te
zapowiadane od dawna i te, które mogą nas zaskoczyć.

Najbardziej doniosłe zmiany dla klientów banków przynoszą w
ostatnich latach akty prawne wprowadzane „z zaskoczenia”, nieplanowane i
niezapowiadane. Ta prawidłowość potwierdziła się również w 2022 r.

Tworząc, jak co roku, listę najistotniejszych zmian
wskazywaliśmy, że „2022 r. zapowiada się dość skromnie pod względem nowych
regulacji. Warto mieć jednak na uwadze, że ustawodawca potrafi zaskoczyć”.
Istotnie tak się stało – „hitem” przyćmiewającym zapowiadane akty prawne stał
się powszechny program ustawowych
wakacji kredytowych wprowadzony w lecie. Z możliwości stworzonej przez dodatek doczepiony do ustawy o finansowaniu społecznościowym skorzystały
setki tysięcy kredytobiorców.

Na niespodzianki w 2023 r. (przypomnijmy, roku wyborów
parlamentarnych i samorządowych) możemy liczyć „jak w banku”. Jednak również
lista zapowiedzianych już zmian prezentuje się interesująco. Oto najważniejsze
z nich.

Pożyczki po nowemu, niższe limity opłat i prowizji

Tuż przed świętami w życie weszła część przepisów kolejnej
wersji tzw. ustawy antylichwiarskiej. Większość klientów banków i firm
pożyczkowych odczuje efekty zmian już w nowym roku, dlatego pakietowi
zaproponowanemu przez Ministerstwo Sprawiedliwości należy się wzmianka na
liście.

Najistotniejszą dla portfela regulacją jest ograniczenie
wysokości opłat i prowizji w kredycie konsumenckim. Nowa wersja ustawy
wprowadza podział limitów na dwa scenariusze. Pierwszy dotyczy kredytów o
okresie spłaty krótszym niż 30 dni. Dla nich limit kosztów pozaodsetkowych to 5
proc. całkowitej kwoty kredytu. W pozostałych przypadkach pozaodsetkowe koszty
nie mogą przekroczyć 10 proc. kwoty pożyczki i 10 proc. za każdy rok trwania
umowy, a wszystkie koszty łącznie nie mogą przekroczyć 45 proc. całkowitej
kwoty kredytu.

To jednak nie koniec zmian. Uregulowano m.in. maksymalne
koszty prywatnych pożyczek (już obowiązujące), a także m.in. zasady działania i
nadzoru nad instytucjami pożyczkowymi (wchodzą w życie 1 stycznia 2024 r.) oraz
wymagania stawiane procesowi badania zdolności kredytowej (obowiązywać będą
od 18 maja 2023 r.). Szerzej
nowości przedstawiliśmy na łamach Bankier.pl.

Hipoteki z okresowo stałą stopą także w bankach
spółdzielczych

Najpóźniej 1 stycznia 2023 r. w ofercie banków
spółdzielczych pojawić się muszą kredyty hipoteczne z okresowo stałym oprocentowaniem
(na min. 5 lat). Z końcem roku mija bowiem czas przewidziany na dostosowanie
się przez te instytucje do wymogów Rekomendacji S Komisji Nadzoru Finansowego. Zalecenia
nadzoru obejmują także zaoferowanie dotychczasowym klientom opcji przejścia na
nową formułę oprocentowania.

Proces ten przeszły już banki komercyjne, które musiały
zaproponować klientom „stałoprocentowe” hipoteki w połowie 2021 r. Takie
produkty są już w ofercie banków zrzeszeniowych (Bank BPS). Przypomnijmy, że
kredyty hipoteczne z okresowo stałym oprocentowaniem, po długim okresie
egzystencji na marginesie rynku, w błyskawicznym tempie przejęły większość
nowej sprzedaży w 2022 r. Sprzyjały temu m.in. rosnące stopy procentowe, które
odpowiadały za szybki wzrost rat. Nieliczni kredytobiorcy, którzy w tym czasie
byli w stanie zaciągnąć zobowiązanie, wybierali w większości konstrukcję
chroniącą przed zmianą obciążenia w pierwszym okresie spłaty.

WIRON-owe kredyty pojawią się w bankach?

Reforma wskaźników referencyjnych to jeden z najważniejszych
tematów dla rynku finansowego. Konsumenci zapoznają się właśnie z następcą
stawki WIBOR – indeksem WIRON. W 2023 r. może on się pojawić w bezpośrednim
zasięgu klientów w nowych produktach finansowych.

Zgodnie z mapą drogową reformy, banki będą mogły
wprowadzać do oferty kredyty stosujące indeks WIRON, równolegle z
dotychczas oferowanymi kredytami bazującym na WIBOR. Z pierwszych deklaracji
kredytodawców wynika, że raczej nie skorzystają oni z tej ścieżki. PKO Bank
Polski wskazał, że nie przewiduje takiego kroku, a ING Bank Śląski zapowiedział
tymczasowe zaprzestanie oferowania kredytów hipotecznych ze zmiennym
oprocentowaniem, by później wprowadzić produkt bazujący na nowym wskaźniku.

Warto podkreślić, że funkcjonowanie obu wskaźników na rynku
może wprowadzić nieco zdynamizować ofertę, ale nowy indeks nie musi sprawiać,
że bazujące na nim kredyty będą zawsze tańsze. Szerzej o
różnicach pomiędzy wskaźnikami pisaliśmy w tekście „Epoka WIBOR-u właśnie się
kończy”.

TSUE znowu w centrum uwagi

Do 16 lutego 2023 r. spodziewana jest opinia rzecznika
generalnego Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej w sprawie
wynagrodzenia za korzystanie z kapitału po uznaniu umowy kredytowej za nieważną.
Wyrok ujrzy zapewne światło dzienne po kolejnych kilku miesiącach, ale opinia
zwykle wskazuje jego kierunek.

Orzeczenie TSUE będzie kolejnym etapem usuwania niejasności
wokół sporów o „frankowe” kredyty, tym razem koncentrującym się na dalszych
krokach po upadku umowy. Banki stoją na stanowisku, że uznanie umowy za
niewiążącą do początku uprawnia je do otrzymania rekompensaty za korzystanie
przed kredytobiorcę z udostępnionego kapitału. Otrzymał on bowiem z nieważnego
kontraktu konkretne korzyści (np. możliwość nabycia nieruchomości). Druga
strona sporu stawia pytanie o sens takiego rozumowania. Jaki efekt
odstraszający miałaby przynieść zapłata „wynagrodzenia” wobec banku, który
wprowadził do umowy nieuczciwe postanowienia?

Rozstrzygnięcie na niekorzyść banków musiałoby oznaczać
m.in. zmianę podejścia do tworzenia rezerw na sporne sprawy „frankowe”. Na ten
aspekt uwagę zwraca np. nadzór finansowy, prognozujący straty sektora sięgające
100 mld zł. Dla kredytobiorców korzystny wyrok usunąłby z pola widzenia m.in.
groźbę wikłania się z bankami w kolejne spory po upadku umowy.

Zmiana bufora KNF poprawi zdolność?

Wiosną 2021 r. nadzór zażyczył sobie od banków udzielających
kredytów hipotecznych zaostrzenia kryteriów badania zdolności kredytowej.
Wprowadzono m.in. wyższy, bo sięgający 5 pp., bufor na zmianę stopy procentowej.
W efekcie kwota finansowania dostępna dla przeciętnie zarabiających, już mocno
nadszarpnięta rosnącym kosztem pieniądza, zanurkowała. Kredyty mieszkaniowe
stały się dostępne dla nielicznych.

Pierwsze zapowiedzi rozluźnienia zasad pojawiły się dopiero pod
koniec roku, chociaż bankowcy i eksperci zwracali uwagę już wcześniej, że
konserwatywne podejście nie jest uzasadnione w przypadku zobowiązań z okresowo
stałą stopą. Można przyjąć, że poluzowanie wymogów stanie się faktem w
pierwszej połowie 2023 r. Być może oznaczać to będzie powrót do
wcześniejszych zasad (2,5-punktowego marginesu) dla części kredytów. Zapewne
zbiegnie się to w czasie z kolejną zmianą dotyczącą hipotek.

Pierwsze mieszkanie – kredyt z dopłatami od lipca

1 lipca 2023 r. ruszyć ma program „Pierwsze mieszkanie”.
Jego elementem jest tzw. „bezpieczny kredyt 2 proc.”, czyli schemat dopłat
do kredytów hipotecznych przez pierwszych 10 lat spłaty. Z założeń
zaprezentowanych w grudniu wynika, że zainteresowanym nie będzie stawiać się
kryteriów dochodowych ani dotyczących typu nieruchomości i jej ceny. Limity
dotyczyć mają wieku beneficjenta (nie więcej niż 45 lat), kwoty maksymalnej
kredytu (500 lub 600 tys. zł w zależności od typu gospodarstwa domowego) oraz
posiadania wcześniej praw do nieruchomości.

Niewiadomą pozostają na razie szczegóły techniczne
rozwiązania. Szczególnie
frapującym elementem jest sposób obliczania zdolności kredytowej. Jeśli
banki będą mogły przyjąć liberalne założenia (np. brać pod uwagę ratę po
dopłacie), a jednocześnie zmieniony zostanie wspomniany wymóg nakładania bufora
na wzrost stopy, to niewykluczone, że program zwiększy grono potencjalnych
kredytobiorców. Na razie skazani jesteśmy jednak na domysły. W najgorszym razie
z dopłat skorzystają przed wszystkim gospodarstwa domowe o wysokich dochodach,
już znajdujące się w uprzywilejowanej pozycji w staraniach o finansowanie.

Zastrzeganie PESEL online, czyli credit freeze dla każdego

W 2023 r. rozwiązania ustawowego ma doczekać się problem
zapobiegania kradzieży tożsamości. Ma on również finansowy wymiar – skradzione
dane osobowe bywają używane do zaciągania zobowiązań. Chociaż od kilku lat w
bazie BIK można odnotować tzw. zastrzeżenie kredytowe. To usługa nie jest
darmowa i nie obejmuje całego rynku. Podobne mankamenty mają inne komercyjne
rozwiązania.

Plany pomysłodawców nowelizacji ustawy o ewidencji ludności
zakładają, że powstanie rejestr zastrzeżeń prowadzony przez ministra
cyfryzacji. Zgłosić swój PESEL będzie można np. z poziomu aplikacji mObywatel. Firmy
pożyczkowe i banki będą miały obowiązek sprawdzić w rejestrze przed udzieleniem
kredytu, czy klient nie widnieje w zestawieniu „zamrożonych” numerów.
Podobne obowiązki mają dotyczyć firm leasingowych, a także notariuszy
uczestniczących w umowach o obrocie nieruchomościami.

Dla klientów banków byłby to ważny krok w stronę
podniesienia bezpieczeństwa zaciągania zobowiązań. Jeśli włączanie i wyłączanie
zastrzeżenia nie będzie skomplikowane, to „wrzucenie PESEL do zamrażarki” będzie można polecić jako podstawowe narzędzie ochrony wrażliwych danych.

Terminale i bankomaty bardziej dostępne

W 2019 r. Parlament Europejski i Rada UE przyjęły dyrektywę
w sprawie dostępności produktów i usług. Tzw. Europejski Akt o Dostępności
określa zasady projektowania m.in. interfejsów użytkownika, by zapewnić
możliwość korzystania z nich przez osoby z różnymi ograniczeniami
funkcjonalnymi.

Projekt ustawy wdrażającej do polskiego prawa dyrektywę ma
jeszcze przed sobą kilka etapów „obróbki”, ale można mieć nadzieję, że w 2023
r. zostanie uchwalony. Odnosi się on także do usług finansowych, a w
szczególności sposobu działania terminali płatniczych i bankomatów. W ustawie
wymieniono szereg wymagań, które spełniać mają urządzenia, by mogły z nich z
powodzeniem korzystać osoby z zaburzeniami wzroku, słuchu i motoryki.

OIPE nadal w blokach startowych

Podsumowując najważniejsze zmiany wchodzące w życie w 2022
r. na początku minionego roku, wskazywaliśmy na rychłe wprowadzenie
Ogólnoeuropejskich Indywidualnych Produktów Emerytalnych (OIPE). Zapowiadany
termin minął w marcu, ale ustawy nadal nie ma. Można mieć nadzieję, że impas
zostanie przełamany lada moment.

Przypomnijmy, że OIPE pod wieloma względami przypominać
będzie znany już element tzw. trzeciego filara systemu emerytalnego, czyli IKE.
Jeśli spełnimy określone w ustawie warunki, zysk z inwestycji nie będzie objęty
tzw. podatkiem Belki. Ze względu na mobilność (opcję przenoszenia oszczędności
w ramach UE) produkt może zainteresować szczególnie młodych specjalistów,
freelancerów itp.

Kilka niewiadomych na 2023 r.

Aktem prawnym, który znacząco wpłynąłby na życie dłużników
może być ustawa o działalności windykacyjnej i zawodzie windykatora.
Propozycja Ministerstwa Sprawiedliwości przewiduje m.in. wprowadzenie licencji
dla windykatorów, uregulowanie terminów i częstości kontaktów z dłużnikiem (np.
brak możliwości kontaktu po godz. 17) oraz możliwość złożenia sprzeciwu przeciwko windykacji polubownej.

Jak wskazywaliśmy na łamach Bankier.pl, projekt
budzi sporo wątpliwości w branży. Kwestionuje się także zasadność jego
rozwijania, gdy na wdrożenie czeka unijna dyrektywa poświęcona podobnym
zagadnieniom (NPL).

Bliskie wdrożenia wydają się natomiast Wytyczne
Europejskiego Urzędu Nadzoru Bankowego (EBA) w sprawie zdalnego „onboardingu”
klientów. „Jest to regulacja, która zawiera dobre praktyki dla banków w
zakresie prawidłowej identyfikacji klientów, którzy dokonują czynności za
pośrednictwem kanałów zdalnych i zawiera na przykład obowiązek zapewnienia
zdjęcia klienta, które powinno być na tyle dobrej jakości, aby móc być
zakwalifikowanym jako spełniające wymagania środka bezpieczeństwa finansowego.
Wytyczne powinny również objąć – będące coraz bardziej popularne –
elektroniczne dokumenty tożsamości i przesądzić ich role w procesie
identyfikacji klienta” – wskazywał w zeszłorocznym komentarzu Marcin Czugan,
Prezes Zarządu Związku Przedsiębiorstw Finansowych w Polsce.

Nadal trwają dyskusje nad nowelizacją ustawy o usługach
płatniczych, w której przewiduje się m.in. deregulację biur usług
płatniczych (potocznie „punktów opłat”). W tym samym akcie doprecyzowany ma
zostać sporny fragment dotyczący autoryzacji transakcji płatniczych. Odmienną
wizję mają tutaj banki, nadzór oraz instytucje stojące na straży praw
konsumentów (UOKiK i Rzecznik Finansowy). Chociaż problem dotyczy bardzo
drażliwej kwestii kryteriów uznawania transakcji płatniczej za właściwie
potwierdzoną, to mimo upływu roku nadal czekamy na ostateczne rozstrzygnięcia.

Źródło: