Zespół ratowniczy w Estonii twierdzi, że znalazł dobrze zachowane części i szczątki samolotu Junkers Ju 52 zestrzelonego w 1940 r.

Zagadka tego, co stało się z fińskim samolotem pasażerskim po zestrzeleniu go przez radzieckie bombowce podczas II wojny światowej, wydaje się ostatecznie rozwiązana ponad 80 lat później.

Samolot przewoził amerykańskich i francuskich kurierów dyplomatycznych w czerwcu 1940 roku, kiedy został zestrzelony na kilka dni przed aneksją państw bałtyckich przez Moskwę. Zginęło wszystkie dziewięć osób na pokładzie samolotu, w tym dwuosobowa fińska załoga i siedmiu pasażerów – amerykański dyplomata, dwóch Francuzów, dwóch Niemców, Szwed i obywatel estońsko-fiński.

Zespół nurkowo-ratowniczy w Estonii poinformował w tym tygodniu, że zlokalizował dobrze zachowane części i szczątki samolotu Junkers Ju 52 obsługiwanego przez fińskie linie lotnicze Aero, które obecnie nazywają się Finnair. Znaleziono go u wybrzeży maleńkiej wyspy Keri w pobliżu stolicy Estonii, Tallina, na głębokości 70 metrów (230 stóp).

„W zasadzie zaczynaliśmy od zera. Przyjęliśmy zupełnie inne podejście do poszukiwań” – powiedział Kaido Peremees, rzecznik estońskiej firmy Tuukritoode OU zajmującej się nurkowaniem i badaniami podwodnymi, wyjaśnił sukces grupy w odnalezieniu szczątków samolotu.

Zestrzelenie cywilnego samolotu o nazwie Kaleva lecącego z Tallina do Helsinek miało miejsce 14 czerwca 1940 r. — zaledwie trzy miesiące po podpisaniu przez Finlandię traktatu pokojowego z Moskwą po wojnie zimowej 1939–40.

Wiadomość o losie samolotu spotkała się z niedowierzaniem i gniewem władz w Helsinkach, które zostały poinformowane, że został zestrzelony przez dwa radzieckie bombowce DB-3 10 minut po starcie z lotniska Ulemiste w Tallinie.

„To wyjątkowe, że samolot pasażerski został zestrzelony w czasie pokoju podczas normalnego lotu rozkładowego” – powiedział fiński historyk lotnictwa Carl-Fredrik Geust, który bada sprawę Kalevy od lat 80. XX wieku.

Finlandia przez lata oficjalnie milczała na temat szczegółów zniszczenia samolotu, twierdząc publicznie, że nad Bałtykiem miała miejsce jedynie „tajemnicza katastrofa”, bo nie chciała prowokować Moskwy.

Choć dobrze udokumentowana w książkach, dokumentach naukowych i telewizyjnych, 84-letnia tajemnica zaintrygowała Finów. Sprawa stanowi istotną część złożonej historii II wojny światowej tego kraju nordyckiego i rzuca światło na jego trudne stosunki z Moskwą.

Ale co być może ważniejsze, zestrzelenie samolotu miało miejsce w krytycznym momencie, zaledwie kilka dni przed przygotowaniami Związku Radzieckiego Józefa Stalina do aneksji trzech państw bałtyckich, przypieczętowując los Estonii, Łotwy i Litwy na następne pół wieku, zanim ostatecznie odzyskały one niepodległości w 1991 r.

Wydobycie przez sowiecką łódź podwodną

ZSRR zajął Estonię 17 czerwca 1940 r., a skazana na niepowodzenie podróż Kalevy była ostatnim lotem z Tallina, chociaż Sowieci zaczęli już egzekwować rygorystyczne embargo transportowe wokół stolicy Estonii.

Kiedy samolot się rozbił, na pokładzie samolotu znajdował się 27-letni amerykański dyplomata Henry W. Antheil Jr. Udał się z pospieszną misją rządową, polegającą na ewakuacji wrażliwych pakunków dyplomatycznych z misji amerykańskich w Tallinie i Rydze na Łotwie, gdy stało się jasne, że Moskwa przygotowywała się do połknięcia małych krajów bałtyckich.

Kaleva niósł 227 kg (500 funtów) poczty dyplomatycznej, w tym torby Antheila i materiały od dwóch francuskich kurierów dyplomatycznych – zidentyfikowanych jako Paul Longuet i Frederic Marty.

Estońscy rybacy i operator latarni morskiej na Keri powiedzieli fińskim mediom kilkadziesiąt lat po zestrzeleniu samolotu, że radziecki okręt podwodny wypłynął w pobliżu miejsca katastrofy Kalevy i wydobył pływające śmieci, w tym torby z dokumentami zabrane przez rybaków z miejsca katastrofy.

Doprowadziło to do teorii spiskowych dotyczących zawartości woreczków i decyzji Moskwy o zestrzeleniu samolotu. Nadal nie jest jasne, dlaczego dokładnie Związek Radziecki zdecydował się zestrzelić cywilny fiński samolot pasażerski w czasie pokoju.

„Przez lata słyszano wiele spekulacji na temat ładunku samolotu” – powiedział Geust. „Co przewoził samolot? Wiele osób sugeruje, że Moskwa chciała uniemożliwić wyjazd wrażliwych materiałów i dokumentów z Estonii”.

Powiedział jednak, że mógł to być po prostu „błąd” sowieckich pilotów bombowców.

Od czasu odzyskania przez Estonię niepodległości ponad trzydzieści lat temu odnotowano różne próby odnalezienia Kalevy. Jednak żaden z nich nie zakończył się sukcesem.

„Wrak jest w kawałkach, a dno morskie jest dość trudne ze względu na formacje skalne, doliny i wzgórza. Peremees powiedział, że bardzo łatwo przeoczyć małe części i śmieci samolotu. „Techniki oczywiście bardzo się rozwinęły na przestrzeni czasu. Jak zawsze, można mieć dobrą technologię, ale mieć pecha.

Nowy film nakręcony przez podwodne roboty firmy Peremees pokazał wyraźne zdjęcia podwozia trzysilnikowego Junkersa, jednego z silników i części skrzydeł.

Jaakko Schildt, dyrektor operacyjny Finnaira, opisał zestrzelenie Kalevy jako „tragiczne i głęboko smutne wydarzenie dla młodej linii lotniczej”.

„Odnalezienie wraku Kalevy w pewnym sensie zamyka sprawę, chociaż nie przywraca życia naszym klientom i załodze, którzy zginęli” – powiedział Schildt. „Zainteresowanie lokalizacją Kalevy na Morzu Bałtyckim świadczy o znaczeniu tego tragicznego wydarzenia w historii lotniczej naszego regionu”.