Kijów, Ukraina – Kiedy Maryam oglądała w Internecie nagranie rosyjskiego ataku nagrane na Ukrainie, wspomnienia wróciły.

Usłyszała zawodzenie nurkującego rosyjskiego samolotu, wyjęła słuchawki z uszu, spojrzała w niebo nad sobą i w szoku upadła na podłogę.

„Nie słyszałem tego dźwięku od wojny” – powiedziała Al Jazeera przez telefon Maryam, czeczeńska uchodźczyni osiadła w zachodnim kraju.

Zataiła swoje nazwisko i inne dane osobowe, ponieważ nadal ma rodzinę w Czeczenii.

Nie chodziło tylko o dźwięk.

Sposób, w jaki rosyjskie pociski, bomby i artyleria wydawały się celowo celować w obszary mieszkalne oraz oskarżenia i dowody, że rosyjscy żołnierze torturowali i zabijali cywilów na terytoriach okupowanych, przypomniały Maryam o tym, przez co przeszła ona i wielu Czeczenów.

Organizacje zajmujące się prawami człowieka i analitycy twierdzą, że brutalność i domniemane zbrodnie wojenne na Ukrainie, kraju liczącym ponad 40 milionów ludzi, zaczęły się w Czeczenii, górzystej prowincji wielkości Kataru, której obecnie populacja wynosi 1,5 miliona.

„W tej wojnie wielu obserwatorów dostrzega echa wcześniejszych okrucieństw [Russian President Vladimir] Putina” – powiedział Al Jazeera Ivar Dale, starszy doradca ds. polityki w Norweskim Komitecie Helsińskim, organ nadzorujący prawa.

„Szczególnie dla Czeczenów masowe bombardowania infrastruktury cywilnej przypominają ataki na [Chechnya’s administrative capital of] Groznym w 1999 roku” – powiedział.

Strategie i taktyka wojskowa Kremla stosowane na Ukrainie zostały wypróbowane i przetestowane w Czeczenii, twierdzą analitycy wojskowi.

„Prawdopodobnie najważniejsze jest to [in Chechnya] rosyjska armia i organy ścigania naprawdę przyzwyczaiły się do walki i zabijania” – powiedział Al Jazeera Nikołaj Mitrochin, historyk z niemieckiego Uniwersytetu w Bremie.

Powiedział, że nawet wojna radziecko-afgańska w latach 1979-1989, nie mówiąc już o wcześniejszych konfliktach zbrojnych, w których brała udział komunistyczna Moskwa, nie była na tyle masowa, aby takie praktyki się zakorzeniły.

Przez dziesięciolecia radziecka armia posiadała głównie wiedzę teoretyczną na temat działań wojennych – i naśladowała ją podczas ćwiczeń.

„A tutaj – bezpośrednie doświadczenie, w które zaangażowane były wszystkie lub prawie wszystkie jednostki lądowe i powietrzne” w obu wojnach czeczeńskich, powiedział Mitrochin.

Ciemny wiek

Maryam była nastolatką, gdy w 1994 roku wybuchła pierwsza wojna czeczeńska.

Zabił dziesiątki tysięcy cywilów i zakończył się faktyczną niezależnością Czeczenii od Moskwy w 1996 roku.

W 1999 roku nowo mianowany premier Rosji Władimir Putin rozpoczął drugą inwazję na Czeczenię – lub, jak to nazwał, „operację antyterrorystyczną”.

Dla wielu Czeczenów te lata były powrotem do ciemnych wieków.

Rodzina Maryam mieszkała w piwnicy bez prądu i bieżącej wody, a ona musiała nosić niekończące się wiadra ze studni i rąbać drewno na opał do ogrzewania i gotowania.

„Nawet nie pamiętam mojej pierwszej miłości” – powiedziała. „Wojna, wojna, wszędzie [was] wojna, wojna, która stała się częścią codziennego życia, najważniejszą rzeczą w twoim życiu”.

Nowa inwazja postawiła Czeczenów przeciwko sobie, spowodowała dziesiątki tysięcy ofiar śmiertelnych i „przywróciła” prowincję Kaukazu Północnego pod panowanie Moskwy.

Moskwa przekonała muzułmańskiego uczonego Achmada Kadyrowa do zmiany stron i zostania przywódcą Czeczenii.

Po jego zabójstwie w 2004 r. głową Republiki Czeczenii został jego syn Ramzan, zagorzały entuzjasta boksu.

Na Ukrainie Kreml również chciał zainstalować na stanowisku prezydenta bardziej prorosyjskiego lidera.

Ponieważ plany obalenia rządu prezydenta Wołodymyra Zełenskiego nie powiodły się, Moskwa wyznaczyła przyjaznych Rosji Ukraińców do rządzenia terenami okupowanymi.

Ale zostali odrzuceni przez ogół społeczeństwa, a niektórzy zostali zamordowani przez ukraiński wywiad i bojowników rebeliantów.

„Próba odnalezienia „Ukraińca Kadyrowa” nie powiodła się” — powiedział Al Jazeera Siergiej Bizyukin, zbiegły działacz rosyjskiej opozycji.

„I to miało kluczowe znaczenie. Głównie, [first Russian President Boris] Jelcyn i Putin przegrali wojnę w Czeczenii, ale wygrali „operację specjalną” po znalezieniu wasala” – powiedział.

Pranie mózgów z obu stron

Maryam uciekła spod rządów Ramzana Kadyrowa, którego poplecznicy nadal porywają, torturują i zabijają krytyków, rzekomych „radykałów” i ich rodziny, według ocalałych, świadków i organizacji praw człowieka.

Dźwięk rosyjskiego samolotu na filmie sprawił, że powtórnie stłumione przerażenie powróciło.

„To było tak okropne, że nie mogłem się opanować przez około 20 minut. Retrospekcja była tak silna” – powiedziała.

I była zła na przeciętnych Rosjan, analityków i dziennikarzy, którzy twierdzą, że nie mogą sobie wyobrazić, że rosyjscy żołnierze na Ukrainie są zdolni do okrucieństw.

„I milion ludzi [in Chechnya] którzy przeszli przez to piekło, siedzą i słuchają, jak Rosjanie wyrywają sobie włosy z głowy i mówią: „Boże, jak mogliśmy do tego dopuścić” – powiedziała.

Druga wojna czeczeńska uruchomiła również ponownie kremlowską machinę propagandową.

„Rosyjska kontrola idzie w parze z dużą ilością bojowej propagandy” – powiedział Al Jazeera rosyjski obrońca praw człowieka, który udokumentował zbrodnie wojenne w Czeczenii, pod warunkiem zachowania anonimowości.

W 2013 roku Walerij Gierasimow, który obecnie przewodzi rosyjskiej inwazji na Ukrainę, opublikował swoje poglądy na temat doktryny „wojn hybrydowych”, postulując, że współczesne konflikty potrzebują elementów ideologicznych, aby wycelować w ludność cywilną po obu stronach.

Przez lata propaganda demonizująca „radykałów” i gloryfikująca „czynienie pokoju” przez Rosję korodowała serca i umysły – nawet wśród Czeczenów, którzy osobiście doświadczyli wojen.

„To, co wiem od moich przyjaciół z Czeczenii, to to, że są w szoku, jak wielu ludzi wokół [them] naprawdę wierzą w tę propagandę po tym wszystkim, co przeżyli” – powiedział adwokat.

Rosja zaczęła powielać ten schemat na Ukrainie zaraz po aneksji Krymu w 2014 r., gdy Kreml zaczął oczerniać miejscowych muzułmanów.

„Zamienią nas w drugą Czeczenię” – powiedział krymsko-tatarski muzułmanin w marcu 2014 roku.

W ciągu kilku tygodni musiał uciekać na Ukrainę kontynentalną, gdy władze zainstalowane w Moskwie zaczęły aresztować i więzić otaczających go muzułmanów – nazywając ich „radykałami” i „terrorystami”.

Śmierć z góry

W Czeczenii Moskwa również „pionierowała” w użyciu pocisków balistycznych na terenach cywilnych.

21 października 1999 roku zaatakowali targowisko, szpital położniczy i meczet w Groznym, zabijając 118 osób i raniąc ponad 400.

Przez wiele tygodni Grozny był ostrzeliwany artylerią, obecnie zakazanymi na całym świecie bombami kasetowymi i pociskami samosterującymi, które zabiły tysiące ludzi i zrównały miasto z ziemią.

Następnie, według ocalałych i doniesień mediów, wkroczyły małe grupy piechoty, strzelając do każdego w zasięgu wzroku.

Pułkownik Aleksander Dwornikow dowodził tam dywizją strzelców motorowych – a 22 lata później, od kwietnia do czerwca ubiegłego roku, służył jako naczelny dowódca sił rosyjskich na Ukrainie.

Znacznie więcej oficerów, którzy przeszli testy bojowe w Czeczenii, należy obecnie do czołowych rosyjskich dowódców.

Nawet niektórzy czeczeńscy rebelianci, którzy dołączyli do Kadyrowa, walczą teraz na Ukrainie – choć z bardzo różnymi rezultatami.

„porządki”

Grozny upadł 6 lutego 2000 r., podnosząc notowania Putina i torując mu drogę do wyboru na prezydenta miesiąc później.

Kiedy Rosja przejmowała kontrolę nad Czeczenią na początku XXI wieku, siły federalne zaczęły masowo mordować cywilów.

5 lutego 2000 r. policja z Sankt Petersburga, rodzinnego miasta Putina, dokonała egzekucji 56 cywilów w mieście Nowe Ałdy.

„Po prostu weszli i zastrzelili kogo chcieli” – powiedział adwokat.

Siły rosyjskie systematycznie „oczyszczały” dzielnice mieszkalne, aby zatrzymywać, torturować lub zabijać nielojalnych mieszkańców i terroryzować ocalałych.

Te „porządki” wciąż napełniają Maryam przerażeniem.

„Sama wojna nie była tak straszna jak porządki” – wspomina.

Organizacje zajmujące się prawami człowieka przez lata dokumentowały „czystki” i ich konsekwencje – i teraz mogą je porównać z tym, co wydarzyło się na Ukrainie.

„Atak Rosji na Ukrainę w końcu umieszcza te okropności w kontekście, a kiedy wojna wreszcie się skończy, historycy z pewnością zobaczą wzorce rozciągające się na wszystkie wojny Putina, a także inne katastrofy związane z prawami człowieka pod jego przywództwem” – powiedział Dale z Norweskiego Komitetu Helsińskiego.