Kiedy we wrześniu ubiegłego roku ponad 100 000 Ormian opuściło swoje domy w Górskim Karabachu, Nina Shahverdyan wraz z bratem, rodzicami i kuzynem spędzili 30 godzin w drodze, próbując uciec.

„Ludzie umierali na zawały serca. Ludzie umierali, bo byli po prostu za starzy, aby przeżyć taki ból. Dzieci płakały” – wspomina.

W ciągu kilku dni armia Azerbejdżanu odzyskała wszystkie ziemie utracone w wojnie wywołanej upadkiem Związku Radzieckiego.

Ormian niepokoi teraz to, że ich sąsiad chce więcej, nawet jeśli prezydent Azerbejdżanu mówi, że jest „blisko” porozumienia pokojowego „jak nigdy dotąd”.

Słyszeli już wcześniej, jak Ilham Alijew mówił o Armenii jako „zachodnim Azerbejdżanie” i postrzegali to jako oznakę nieuchronnej inwazji.

Dopiero w zeszłym miesiącu premier Armenii Nikol Paszynian ostrzegł, że Azerbejdżan zamierza rozpocząć „nową wojnę na dużą skalę”. Od tego czasu zgodził się oddać cztery opuszczone przygraniczne wioski na znak poprawy stosunków.

Azerbejdżan uważa, że ​​obawy Ormian są bezpodstawne. Prezydent Alijew zażądał jednak od Armenii udostępnienia swojemu krajowi wolnego korytarza kolejowego prowadzącego przez jej terytorium do eksklawy Nachiczewan.

Armenia chce mieć kontrolę nad drogą, a przywódca Azerbejdżanu w przeszłości groził, że zajmie korytarz „siłą”.

Coraz większa liczba cywilów w stolicy Armenii, Erewaniu, bierze udział w szkoleniach wojskowych prowadzonych przez organizacje ochotnicze.

„Nie ma znaczenia, czy jesteś chłopcem, czy dziewczynką” – mówi Nina, ucząc się posługiwać bronią palną. „Musisz wiedzieć, jak się chronić w kraju takim jak Armenia, gdzie można zaatakować wszystkie granice”.

Niezależny ekspert ds. polityki zagranicznej Zaur Shiriyev uważa, że ​​wszelkie rozmowy na temat zachodniego Azerbejdżanu były niczym innym jak „manewrem taktycznym mającym na celu zmuszenie strony ormiańskiej do zrzeczenia się roszczeń dotyczących praw i bezpieczeństwa Ormian z Karabachu”.

Ale nie tylko stwierdzenia niepokoją Ninę. Konflikt między dwoma krajami rozszerzył się daleko poza Karabach.

Zanim Azerbejdżan odbił Karabach, doszło do starć wzdłuż uznanej granicy Armenii.

Miasta w głębi terytorium Armenii zostały po raz pierwszy ostrzelane w 2022 r., a siły azerbejdżańskie wkroczyły na terytorium Armenii i tam pozostają. W ciągu zaledwie dwóch dni zginęło ponad 300 żołnierzy, a jeszcze w lutym tego roku w wyniku ostrzału zginęło czterech ormiańskich żołnierzy.

Według niedawnego sondażu Ormianie za największy problem uznają kwestie bezpieczeństwa narodowego i granic. Ich poczucie niepewności podsyca rozczarowanie Rosją, tradycyjnie postrzeganą jako gwarant bezpieczeństwa Armenii.

Zarówno Rosja, jak i pod przywództwem Rosji sojusz wojskowy OUBZ, którego członkiem jest Armenia, pozostały neutralne i odmówiły interwencji w niedawnym konflikcie z Azerbejdżanem. Moskwa nie dostarczyła także rosyjskiej broni o wartości 200 milionów dolarów, za którą Erewan już zapłacił.

Armenia spoglądała na Zachód jeszcze przed upadkiem Karabachu.

Był gospodarzem wspólnych ćwiczeń wojskowych ze Stanami Zjednoczonymi i od tego czasu zapewnił sprzedaż broni z Francji oraz zobowiązanie do szkolenia ormiańskich oficerów. Ambasador Francji powiedział, że jego kraj jest pierwszym członkiem NATO, który dostarczył broń formalnemu sojusznikowi Rosji.

Zarówno dla rządu, jak i dla społeczeństwa było jasne, mówi Alexander Iskandaryan, dyrektor The Caucasus Institute, bezstronnego zespołu doradców w Erewaniu: „Rosja w rzeczywistości albo nigdy nie była takim gwarantem bezpieczeństwa dla Armenii, jak to było widać w Armenii , albo nie było tak przez bardzo długi czas.”

Ormiańscy urzędnicy napomykali o planach ubiegania się o członkostwo w UE, a Parlament Europejski przyjął w zeszłym miesiącu uchwałę w sprawie pogłębienia więzi z Erywaniem.

Nikol Paszynjan twierdzi, że chce po prostu „zdywersyfikować” politykę zagraniczną Armenii, jednak zarówno Rosja, jak i Azerbejdżan widzą zagrożenie dla swoich interesów i ostrzegają przed poważnymi konsekwencjami.

Ministerstwo spraw zagranicznych Rosji twierdzi, że Armenia stała się „narzędziem, którego Zachód planuje użyć do podpalenia Kaukazu Południowego”.

A jednak od 2022 roku dziesiątki tysięcy Rosjan udały się do Armenii albo ze względu na swój sprzeciw wobec wojny na Ukrainie, albo z powodu ucieczki przed mobilizacją.