Według niedawnego dochodzenia przeprowadzonego przez naukowców z uniwersytetów w Sewilli i Wiedniu, jedną z najpotężniejszych postaci politycznych starożytnej Półwyspu Iberyjskiego była kobieta. Raport, którego współautorami są Marta Cintas-Peña, Miriam Luciañez-Triviño, Raquel Montero Artús, Andrea Bileck, Patricia Bortel, Fabian Kanz, Katharina Rebay-Salisbury i Leonardo García Sanjuán, raport „zachęca nas do ponownego rozważenia wcześniejszych interpretacji dotyczących politycznej roli kobiet w wczesne społeczeństwa złożone i ogólnie badania ewolucji społecznej człowieka”.

To, co badacze nazywają „megamiejscem Valencina de Concepción” lub w skrócie „miejscem Valencina”, to ogromny kompleks archeologiczny położony kilka mil na zachód od Sewilli w Hiszpanii, pochodzący z iberyjskiej epoki miedzi (3200 do 2300 pne) i obejmuje około 450 hektarów, czyli ponad 1,7 mil kwadratowych – obszar znacznie większy niż inne prehistoryczne miejsca z tego samego okresu. W ostatnich latach naukowcy odkryli istnienie wyrafinowanych megalitycznych komór grobowych i dużych rowów wykopanych w podłożu tego miejsca, a także dowody na wyrafinowaną kulturę posiadania materialnego, która obejmowała luksusowe przedmioty wykonane z kości słoniowej, kryształu górskiego, bursztynu, krzemienia i strusia skorupka jajka. Ponadto archeolodzy odkryli obfite szczątki ludzkich szkieletów, zarówno męskich, jak i żeńskich. „Valencina oferuje zatem unikalny zestaw danych do analizy interakcji i złożoności tych społeczeństw, w tym zróżnicowania płci” – wyjaśnia García Sanjuán, profesor prehistorii na Uniwersytecie w Sewilli.

Podczas gdy praktyki pochówku w epoce miedzi na Półwyspie Iberyjskim były zwykle zbiorowe, tak nie jest w przypadku dubbingowanej kobiety la Dama del Marfillub „Dama z kości słoniowej”. Kiedy ta potężna przywódczyni zmarła w wieku od 17 do 25 lat, została pochowana samotnie, z dużym wyborem ważnych artefaktów. Analiza geochemiczna jej kości ujawniła zaskakująco wysoki poziom rtęci, co sugeruje, że Dama z Kości Słoniowej doświadczyła, być może dobrowolnie, znacznej ekspozycji na cynober przed śmiercią.

Lider został pochowany z luksusowym pogrzebem wyprawa panny młodej które obejmowało duże naczynie ceramiczne (na którym wykryto chemiczne ślady wina i konopi indyjskich), małe miedziane szydło oraz wiele przedmiotów z krzemienia i kości słoniowej, w tym kieł słonia afrykańskiego o wadze 1,8 kilograma — znalezisko archeologiczne bez precedensu w Europie Zachodniej

Co zaskakujące, jakiś czas po jej pogrzebie w jej grobie pozostawiono kolejną ofiarę: grę wykonaną z płaskich płyt łupkowych, kilka dużych ceramicznych talerzy i różne przedmioty wykonane z kości słoniowej. Wśród przedmiotów z kości słoniowej był piękny sztylet z ostrzem z kryształu górskiego i rękojeścią z kości słoniowej, której rękojeść była ozdobiona koralikami z masy perłowej. Naukowcy opisują Damę z Kości Słoniowej jako „najbardziej prominentną społecznie osobę z całego okresu epoki miedzi na Półwyspie Iberyjskim”.

Fakt, że żadne z miejsc pochówku dzieci znalezionych w Walencji nie zawiera artefaktów, sugeruje, że w tym okresie status społeczny nie był przypisywany przez urodzenie ani klasę. Naukowcy twierdzą, że zamiast tego „logiczne jest założenie, że Dama z Kości Słoniowej nie odziedziczyła swojej pozycji społecznej, ale osiągnęła ją dzięki osobistym zasługom”.

Jednym z problemów, z jakimi borykają się obecnie specjaliści przy określaniu płci takich starożytnych ludzkich szczątków, jest to, że DNA często ulega zniszczeniu. We wstępnych badaniach szkieletu Ivory Lady naukowcy przypuszczali, że szczątki należały do ​​mężczyzny. „Identyfikacja płci – mająca kluczowe znaczenie dla analiz antropologicznych, demograficznych i socjologicznych – staje się wyzwaniem, gdy dostępne dowody mają tysiące lat” – wyjaśnili. Określenie płci jest również utrudnione przez inne czynniki, takie jak skład chemiczny gleby, zanieczyszczenie czynnikami atmosferycznymi lub zakłócenia w miejscu przez padlinożerne zwierzęta lub grabieże. Ponadto społeczeństwa prehistoryczne często angażowały się w praktyki pogrzebowe, które obejmowały manipulację, palenie lub częściowe niszczenie szczątków szkieletów. Czynniki te często utrudniają lub uniemożliwiają określenie płci zmarłego na podstawie analizy cech morfologicznych (kształt miednicy czy czaszki).

Jednak w ostatnich latach naukowcy opracowali nową technikę określania płci, opartą na analizie peptydów (cząsteczek utworzonych z aminokwasów) w szkliwie zębów. Metoda „przyniosła zaskakujące wyniki, które znacząco wpłyną na przyszłe podejścia do prowadzenia badań w archeologii prehistorycznej, a zwłaszcza w archeologii płci” – mówi współautorka raportu Marta Cintas-Peña.

Niecałe sto metrów od miejsca, w którym archeolodzy odkryli w 2008 roku grobowiec Damy z Kości Słoniowej, znajduje się kolejna dwuizbowa budowla grobowa, znana jako tolos Montelirio, zawierający szczątki 25 osób: trzech pochowanych w korytarzu wejściowym, 20 w komorze głównej i dwóch w komorze małej. Grób był używany w latach 2875-2635 pne. Według analizy osteologicznej szczątków zakopanych w środku grobowiec zawierał szkielety 15 kobiet i pięciu osób nieokreślonej płci. Wszyscy byli dorośli w chwili ich śmierci, a większość była w wieku od 20 do 35 lat.

Archeolodzy prowadzący wykopaliska w grobowcu odkryli szereg ważnych i cennych artefaktów, z których wiele wykonano z egzotycznych surowców, takich jak kość słoniowa, kryształ górski, złoto, bursztyn, mylonit i krzemień. Ponadto część kobiet pochowanych w głównej komorze była ubrana w odzież, w tym pełnowymiarową tunikę wykonaną z tysięcy perforowanych koralików wyrzeźbionych z muszli dużych mięczaków morskich, takich jak przegrzebki.

Podobnie jak Dama z Kości Słoniowej, większość kobiet pochowano w głównej komnacie Tolos Montelirio mieli niezwykle wysoki poziom rtęci w kościach, co sugeruje intensywną przedśmiertną ekspozycję na cynober. Możliwe, że osoby te były „specjalistami od religii”, czymś w rodzaju kapłanek.

Eksperci uważają, że ofiary znalezione na górnym poziomie grobowca pozostawiono podczas budowy Montelirio, między 50 a 100 lat po pochowaniu Damy z Kości Słoniowej. „Ci, którzy zbudowali Montelirio, starali się uhonorować swój związek z Damą z Kości Słoniowej” – napisali naukowcy. „Żaden inny grobowiec, ani w Walencji, ani w żadnym innym miejscu z iberyjskiej epoki miedzi, nie może się równać pod względem bogactwa materialnego i wyrafinowania”.

„Archeologia płci pojawiła się w latach 60. i na początku 70. z feministycznego niezadowolenia z androcentrycznych poglądów na prehistorię i historię, które nie uwzględniały roli kobiet” – mówi Cintas-Peña.

Raport podsumowuje: „Dowody z Walencji rodzą więcej pytań niż odpowiedzi na temat natury społeczeństw późnego neolitu i epoki miedzi. Numer grobowca 10 049 [the tomb of the Lady of Ivory] a tholos Montelirio sugerują, że w kontekście początkowej dynamiki hierarchizacji społecznej, która powstała między końcem IV a początkiem trzeciego tysiąclecia w Walencji, kobiety najwyraźniej cieszyły się wybitną pozycją społeczną, której nie osiągnęli mężczyźni, o czym świadczą ich luksusowe grobowce, które nie mają sobie równych w iberyjskiej epoce miedzi”.

Zapisać się do naszego cotygodniowego biuletynu, aby otrzymywać więcej anglojęzycznych wiadomości z EL PAÍS USA Edition