Polska usunęła kolejny pomnik z czasów sowieckich w ramach długotrwałych działań na rzecz „dekomunizacji” przestrzeni publicznej, które przyspieszyły po inwazji Rosji na Ukrainę.

Pomnik „Braterstwu Broni” w północno-zachodnim Nowogardzie – przedstawiający żołnierzy radzieckich i polskich – został zburzony przez ekipę saperską w poniedziałek 22 lipca.

Data ta nie została wybrana przypadkowo: było to najważniejsze święto w komunistycznej Polsce, upamiętniające rocznicę powstania Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego w 1944 r. Ta wspierana przez Związek Radziecki organizacja, znana również jako Komitet Lubelski, sprawowała władzę nad terytoriami polskimi podbitymi przez Armię Czerwoną.

„Komuniści nie tylko odebrali nam wolną i niepodległą Polskę, ale po 1945 roku zrobili wszystko, aby poddać naszą narodową duszę i umysły lobotomii” – powiedział Karol Nawrocki, prezes państwowego Instytutu Pamięci Narodowej (IPN), podczas akcji rozbiórkowej, którą IPN sfinansował.

„Dlatego w całej Polsce w tym czasie zaczęły powstawać pomniki – ahistoryczne, [expressing] kłamstwa i pogarda dla ofiar, a hołd dla sprawców” – dodał.

„To 'braterstwo broni’, które nie bierze pod uwagę blisko 200 000 istnień Polaków zamordowanych w wyniku działań NKWD” – powiedział Nawrocki, odnosząc się do masowej akcji czystek etnicznych przeciwko Polakom w Związku Radzieckim w latach 1937–1938, w wyniku której zginęło co najmniej 110 000 osób.

Przepraszamy za przerwanie czytania. Artykuł jest kontynuowany poniżej.

Notes from Poland jest prowadzony przez mały zespół redakcyjny i wydawany przez niezależną, non-profitową fundację, która jest finansowana z darowizn od naszych czytelników. Nie możemy robić tego, co robimy, bez Twojego wsparcia.

Burmistrz Nowogardu, Michał Wiatr, oświadczył, że pomnik „nie ma miejsca w przestrzeni publicznej” i że „nie może się doczekać”, aż zostanie usunięty, podaje portal informacyjny Wirtualna Polska. Wiatr powiedział, że zamiast niego powstanie „piękna fontanna”.

Setki mieszkańców zebrały się, aby obejrzeć proces usuwania pomnika, a wielu z nich biło brawo, gdy pomnik się zawalił.

Pomnik był jednym z setek wzniesionych w komunistycznej Polsce, wyrażających „wdzięczność” Armii Czerwonej za „wyzwolenie” kraju. Nowogard został otwarty w 1972 r.

W 1995 roku, sześć lat po upadku komunizmu w Polsce, pomnik przemianowano na „Pomnik Weteranów Rzeczypospolitej Polskiej”, a na jednym z hełmów żołnierzy usunięto radziecką gwiazdę.

Jednak „nawet w obecnej formie obiekt ten obraża wszystkich, którzy walczyli o wolną Polskę, a szczególnie tych, którzy walczyli z sowieckim agresorem” – powiedział Krzysztof Męciński, dyrektor oddziału IPN w pobliskim Szczecinie.

„Armia Czerwona przyniosła Polsce zniewolenie, morderstwo, gwałt i rabunek” – kontynuował. „Nie ma zgody na gloryfikowanie radzieckich bandytów w przestrzeni publicznej naszej ojczyzny”.

W 2016 r. rządzący wówczas narodowo-konserwatywny rząd Prawa i Sprawiedliwości (PiS) wprowadził ustawę nakazującą władzom lokalnym „dekomunizację” przestrzeni publicznej poprzez usunięcie obiektów i nazw, które „propagują komunizm lub inne systemy totalitarne”.

Po inwazji Rosji na Ukrainę w 2022 r. przyspieszyły działania mające na celu usunięcie dużych radzieckich pomników. Pomnik w Nowogardzie jest 41. w Polsce, który został zburzony od tego czasu.

Oddział IPN w Szczecinie po raz pierwszy zaproponował jego usunięcie w 2017 r., a plan ten został zatwierdzony przez radę miejską. Jednak został zablokowany przez byłego lewicowego burmistrza Nowogardu, dopóki nie stracił władzy w tegorocznych wyborach lokalnych i nie został zastąpiony przez Wiatra.

Usuwanie pomników radzieckich w Polsce spotkało się z krytyką Rosji. Rosja twierdzi, że nie tylko hańbi to pamięć tych, którzy wyzwolili kraj spod okupacji nazistowsko-niemieckiej, ale również narusza dwustronną umowę między tymi dwoma państwami.

Polska wskazała jednak, że umowa ta dotyczy jedynie grobów i cmentarzy wojennych, a nie oddzielnych pomników i symboli. Zauważa również, że chociaż Armia Czerwona rzeczywiście wyparła niemieckich okupantów, jej przybycie zapoczątkowało dekady brutalnej dominacji komunistycznej.

Źródło głównego zdjęcia: Mikołaj Bujak/IPN (na podstawie CC BY-NC-ND 3.0 PL)

Daniel Tilles jest redaktorem naczelnym Notatki z PolskiPisał o sprawach polskich dla wielu publikacji, w tym Polityka zagraniczna, POLITICO Europa, EUobserver I Dziennik Gazeta Prawna.