Chociaż niewątpliwie przyjęcie dyrektywy Unii Europejskiej przeciwko SLAPP stanowi znaczący krok naprzód w walce z molestowaniem prawnym wymierzonym w organy nadzoru, ustawodawstwo krajowe musi być szersze i bardziej złożone, aby odpowiadać kontekstom lokalnym i zapewniać skuteczne gwarancje. W jaki sposób możemy zapewnić, że faza transpozycji nie będzie oznaczać straconej szansy? Jakie wnioski możemy wyciągnąć z dobrych praktyk w innych krajach? Jakie konkretne wyzwania stwarzają SLAPP (strategiczne pozwy przeciwko udziałowi społeczeństwa) i presja prawna na dziennikarzy w Polsce? Te i inne pytania poruszane były podczas dwudniowej Międzynarodowej Konferencji SLAPP w Warszawie – pierwszego tego typu wydarzenia w Polsce.

W dniach 25–26 kwietnia w Warszawie odbyła się Konferencja Anti-SLAPP, której organizatorami były AGORA SA, ARTICLE 19 Europe, Helsińska Fundacja Praw Człowieka, Praskie Centrum Społeczeństwa Obywatelskiego oraz Citizen Network Watchdog Polska.

CAŁOŚĆ NAGRANIA DOSTĘPNA TUTAJ

Sprawdź stronę internetową konferencji

Konferencja była m.inzainaugurowano przemówieniami programowymi wygłoszone przez Davida Kaye, członka zarządu ARTICLE 19 i byłego specjalnego sprawozdawcy ONZ ds. wolności słowa; Zuzanna Rudzińska-Bluszcz, Wiceminister Sprawiedliwości RP; Irena Guidikova, Szefowa Departamentu Instytucji Demokratycznych i Wolności w Radzie Europy; i eurodeputowana Viola von Crammon. Główni prelegenci podkreślili rolę i znaczenie międzynarodowych standardów dotyczących wolności słowa, w szczególności art. 19 Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka i art. 10 Europejskiej Konwencji Praw Człowieka

Standardy międzynarodowe w połączeniu z propozycjami Unii Europejskiej i Rady Europy

David Kaye podkreślił wielowymiarowe konsekwencje programów SLAPP i innych form molestowania prawnego. Należą do nich ataki na prawa podstawowe, takie jak dostęp do informacji i wolność słowa, a także straty finansowe i psychiczne ponoszone przez aktywistów i dziennikarzy. Ponadto istnieje rosnąca tendencja do autocenzury, która podważa odporność społeczeństwa obywatelskiego. Profesor Kaye podkreśliła, że ​​zniesławienie karne jest wysoce problematyczne, ponieważ jest nieproporcjonalne do swojego celu, w związku z czym nie przechodzi trzyczęściowego testu, który pozwala na ograniczenie wypowiedzi w bardzo specyficznych i ograniczonych okolicznościach.

Irena Guidikova rzuciła światło na szczegóły Zalecenia Rady Europy w sprawie SLAPP, które podąża śladami dyrektywy UE, ale przyjmuje szersze podejście. Obejmuje sprawy krajowe, w tym prawo administracyjne i karne. Ten ostatni element okazał się szczególnie trudny do uzgodnienia wśród państw członkowskich. W Zaleceniu podkreśla się całościowe podejście do przeciwdziałania molestowaniu prawnemu, które obejmuje m.in. szkolenia dla sędziów.

Zuzanna Rudzińska-Bluszcz oceniła, że ​​w kontekście polskim, aby ustawa anty-SLAPP była skuteczna, powinna obejmować zakres krajowy i uwzględniać, poza prawem cywilnym, także prawo administracyjne i karne. Wiceminister wymienił kilka przepisów Kodeksu karnego, które są problematyczne i wymagają uwagi, m.in. art. 196 dotyczący obrazy uczuć religijnych. ARTYKUŁ 19 przyjmuje tę uwagę z zadowoleniem, ponieważ od dawna opowiadamy się za zniesieniem tego przepisu. Ostatnio wspieraliśmy działaczy, którzy stanęli przed sądem za rozpowszechnianie plakatów przedstawiających Matkę Boską w tęczowej aureoli.

Sytuacja w Polsce

W Polsce istotnym problemem jest włączenie do kodeksu karnego przepisów dotyczących zniesławienia i znieważenia, co może skutkować karą więzienia za wypowiedzi. ARTICLE 19 od dawna opowiada się za dekryminalizacją zniesławienia i zniesienia przepisów dotyczących obrazy uczuć religijnych. Kwestia ta, jak wykazano w kontekście procesów przeciwko LGBTQI+ działaczy, podkreśla powiązanie tych przepisów z prawem do protestu, wymagając ich nowelizacji i lepszej ochrony samego prawa do protestu.

Poprzedni rząd, na którego czele stoi Prawo i Sprawiedliwość (PiS), włączył do swojego arsenału taktyki SLAPP-y i listy grożące procesami sądowymi, mające na celu osłabienie społeczeństwa obywatelskiego. Nieuczciwe postępowania sądowe często wszczynali politycy, ministrowie lub przedsiębiorstwa państwowe. Gazeta Wyborcza, jeden z czołowych mediów w kraju, miała do czynienia z ponad 100 takimi procesami. Istotnym problemem jest masowy napływ próśb o sprostowanie, których KRRiT nie filtruje wcześniej. Sugeruje to, że żądania te są wykorzystywane jako złośliwa taktyka utrudniająca codzienne funkcjonowanie newsroomów.

Skalę ataków na straże działające z dala od dużych aglomeracji miejskich podkreślił tszacunki lokalnych dziennikarzy, którzy kontynuują swoją istotną pracę na rzecz swoich społeczności pomimo zagrożeń, presji i ryzykowania własnego dobra. Na przykład Rafał Remont, redaktor naczelny serwisu informacyjnego szczeciner.pl, został pozwany za zwykłe zadanie kilku pytań na temat potencjalnego konfliktu interesów pomiędzy burmistrzem a potężną firmą energetyczną. Ta batalia prawna kosztowała go sześć lat w sądzie. W końcu rzucił pracę, historia nigdy nie została opublikowana, poniósł straty finansowe, a sprawa sądowa miała konsekwencje w jego życiu osobistym.

Droga naprzód

Konferencja zakończyła się niewątpliwie najbardziej oczekiwana interwencja Ministra Sprawiedliwości Adama Bodnara. Za wdrożenie dyrektywy odpowiedzialna będzie Komisja Kodyfikacyjna Prawa Cywilnego, której przewodniczy profesor Marek Safjan. Minister Bodnar podkreślił jednak, że działania anty-SLAPP nie ograniczają się do obszaru prawa cywilnego. Komisja Kodyfikacyjna Prawa Karnego, której przewodniczy profesor Włodzimierz Wróbel, będzie miała za zadanie zająć się przepisami 212 (zniesławienie) i 216 (zniewaga) Kodeksu karnego. Obie komisje będą współpracować na rzecz uchylenia przepisów nakładających odpowiedzialność karną, co skutecznie oznacza koniec zniesławienia karnego w Polsce – kampanii, za którą od blisko 20 lat opowiadają się różne grupy społeczeństwa obywatelskiego. Dodatkowo Minister Bodnar ogłosił jako cel opracowanie i wdrożenie kompleksowego zakresu działań anty-SLAPP, wykraczających poza zakres dyrektywy UE. Wspomniał także o kilku dodatkowych środkach wsparcia, takich jak ograniczenie kosztów postępowań sądowych i zapewnienie bezpłatnej pomocy prawnej.

ARTYKUŁ 19 z zadowoleniem przyjmuje te obiecujące deklaracje i będzie uważnie monitorować fazę transpozycji, aby zapewnić, że państwa członkowskie, w tym Polska, nie ograniczą swoich wysiłków do ram określonych w dyrektywie. Zamiast tego powinny stawić czoła wyzwaniu i uchwalić solidne przepisy przeciwdziałające SLAPP. Razem z polską grupą roboczą Anti-SLAPP jesteśmy gotowi podzielić się naszą wiedzą i wziąć udział w konsultacjach z innymi zainteresowanymi stronami.