Serbski prezydent Aleksandar Vucic obiecał „prawie całkowite rozbrojenie” po dwóch masowych strzelaninach, które w tym tygodniu wstrząsnęły narodem zachodnich Bałkanów. Wątpliwe jest jednak, czy Vucić zdoła dotrzymać obietnicy, biorąc pod uwagę rozprzestrzenianie się nielegalnej i niezarejestrowanej broni w Serbii, a także zakorzenioną kulturę przemocy nawet na najwyższych szczeblach.

Chociaż Serbia zajmuje trzecie miejsce pod względem liczby posiadanych broni przez cywilów na świecie, z 39,1 sztukami broni palnej na 100 000 mieszkańców, masowe strzelaniny są dość rzadkie; ostatni miał miejsce w 2016 r., kiedy mężczyzna zabił pięć osób i ranił 22 w strzelaninie w kawiarni w wiosce Zitiste w północnej Serbii. Strzelaniny z tego tygodnia zainspirowały Vucica do wezwania do powszechnego rozbrojenia, podobnego do tego, jakie zrobiła Australia po masakrze w Port Arthur w 1996 roku. Jednak środki, które zaproponował Vucic, w tym moratorium na nowe pozwolenia na broń i miesięczna ogólna amnestia na nielegalną broń palną, nie mogą rozwiązać problemu przemocy, która jest głęboko zakorzeniona w Serbii i która często przynosi korzyści Vucicowi i rządzącym.

W środę 13-letni chłopiec zabił dziewięć osób – ośmiu uczniów i ochroniarza – w szkole podstawowej w rejonie Belgradu dwoma pistoletami, które zabrał z mieszkania ojca. Według serbskiej policji domniemany strzelec miał również cztery koktajle Mołotowa, mapę planowanej trasy i listę celów, poinformował Politico Europe w środę. Sześcioro dzieci i nauczyciel zostało również rannych w strzelaninie, a ojciec strzelca również został aresztowany.

Zaledwie dzień później 20-letni bandyta zabił osiem osób i ranił 14 około 50 mil od Belgradu, najwyraźniej używając nielegalnie zdobytej broni palnej. Według serbskiego nadawcy państwowego RTS domniemany strzelec najwyraźniej wdał się w sprzeczkę na szkolnym boisku w wiosce Dubona, wyszedł po pistolet i karabin i otworzył ogień. Następnie kontynuował strzelanie z samochodu, strzelając pozornie przypadkowo do ludzi w dwóch innych wioskach, zanim policja znalazła go w domu jego dziadka, gdzie znajdował się zapas broni, w tym karabin automatyczny, amunicja i granaty, donosi Reuters.

W odpowiedzi Vucic wezwał do miesięcznej amnestii dla osób oddających nielegalną broń palną i dwuletniego zakazu wydawania nowych pozwoleń na broń, a także wyższych grzywien lub dłuższych wyroków więzienia za posiadanie nielegalnej broni po zakończeniu okresu amnestii. „Jeśli ich nie przekażą, znajdziemy ich, a konsekwencje będą dla nich tragiczne” – powiedział Vučić na piątkowej konferencji prasowej.

Jego rząd zaproponował również zwiększenie obecności policji, wysyłając 1000 policjantów do szkół w ciągu najbliższych sześciu miesięcy w celu „zmniejszenia przemocy rówieśniczej”, donosi New York Times w piątek, a także zwiększenie nadzoru na strzelnicach.

Teoretycznie pomocne mogą być dodatkowe kary oprócz już surowych serbskich przepisów dotyczących broni palnej, ale krytycy kwestionują zdolność i siłę woli rządu do faktycznego wprowadzenia zmian – i zachowania swobód obywatelskich Serbów pod coraz większą inwigilacją i obecnością policji.

Walka z głęboko zakorzenioną przemocą w Serbii zajmie trochę czasu

Serbskie przepisy dotyczące broni są już dość surowe, zwłaszcza w porównaniu z przepisami w USA. Osoby dorosłe w wieku 18 lat i starsze mogą otrzymać pozwolenie na broń tylko po dokładnym sprawdzeniu przeszłości przez policję, które obejmuje wywiady z rodziną i przyjaciółmi oraz badania lekarskie, które należy powtarzać co pięć lat. Osoby z poważnymi chorobami psychicznymi, zaburzeniami związanymi z nadużywaniem narkotyków lub alkoholu lub z przeszłością kryminalną powinny otrzymać odmowę pozwolenia na broń, a pozwolenie może zostać cofnięte, jeśli właściciel broni zostanie uznany za nieodpowiedzialnego, poinformował Reuters w środę.

Aby otrzymać broń palną, obywatele Serbii muszą również przejść szkolenie i zdać egzamin z przepisów dotyczących broni. Broń palna musi być przechowywana w wyznaczonej szafce, a pozwolenie na noszenie jej w ukryciu jest trudne do uzyskania; broń palna ma być trzymana w domu lub używana do polowania.

W przeszłości również udane były amnestie; SEESAC, Centrala Kontroli Broni Strzeleckiej i Lekkiej w Europie Południowo-Wschodniej i Wschodniej, śledzi liczbę nielegalnej broni palnej przekazanej państwu. Po wojnach w Jugosławii w latach 90. region zalała broń strzelecka, co jest typowe w strefach pokonfliktowych, dając ludziom możliwość nielegalnego pozyskiwania nie tylko broni palnej, ale także amunicji i broni lekkiej, takiej jak granaty.

Jednak nielegalna broń ze swej natury jest trudna do monitorowania i kontrolowania. „Nie mamy nawet oszacowania, ile i jakiego rodzaju nielegalnej broni tam jest” – powiedział Reuterowi Aleksandar Zivotic, historyk z Uniwersytetu w Belgradzie. Co więcej, nie jest jasne, czy rząd ma wolę rzeczywistego zajęcia się problemem przemocy z użyciem broni palnej, tak jak zrobiły to Australia i Wielka Brytania po niszczycielskich masowych strzelaninach.

„Prezydent ogłosił całkowite rozbrojenie, ale jest to bardziej populistyczne oświadczenie niż realistyczny środek” – powiedziała Vox Maja Bjelos, starszy pracownik naukowy Belgradzkiego Centrum Polityki Bezpieczeństwa. „Bardziej realistyczne jest oczekiwanie, że kosmetyczne zmiany w ustawodawstwie i procedurach karnych zostaną wprowadzone w pośpiechu i bez prawdziwej publicznej dyskusji i zaangażowania społeczeństwa obywatelskiego”.

Broń palna to jednak tylko część problemu, według profesora psychologii z Uniwersytetu w Belgradzie, Dragana Popadicia. Po strzelaninach „ludzie nagle zostali wstrząśnięci rzeczywistością i oceanem przemocy, w którym żyjemy, i tym, jak rozrósł się on z biegiem czasu i jak bardzo nasze społeczeństwo było zaniedbane przez dziesięciolecia” – powiedział Popadić dla Associated Press. „To tak, jakby nad naszym życiem zapalono latarki i nie możemy już zajmować się tylko własnymi sprawami”.

Nakładające się na siebie mechanizmy przemocy w Serbii – państwa wobec obywateli, napięć etnicznych wykorzystywanych dla dobra rządu oraz przemocy na tle płciowym – pochodzą z góry na dół, powiedział Bjelos w rozmowie z Vox.

„Aby zrozumieć tę sytuację, trzeba zrozumieć naturę reżimu i przywództwa politycznego” – powiedział Bjelos. „Obecny reżim jest represyjny i został nazwany reżimem hybrydowym lub autokracją przez różne organizacje międzynarodowe. Najwyższe kierownictwo, zwłaszcza prezydent, to przemianowani nacjonaliści i radykałowie. Modus operandi rządzącej Serbskiej Partii Postępu (SNS) opiera się na przemocy wewnątrz partii i wobec obywateli poprzez uzurpowane instytucje”.

Przemoc gangów i mafii jest również rzekomo uwikłana w rząd w Serbii i nakłada się na napięcia etniczne pozostałe po brutalnym rozpadzie Jugosławii. Vucicowi udało się wykorzystać oba te elementy na swoją korzyść, kreując się na przywódcę, który wytępi korupcję, osłabiając instytucje demokratyczne i zwiększając inwigilację rządu, a jednocześnie okresowo podsyca konflikty z sąsiednim Kosowem o status tamtejszej mniejszości serbskiej.

„Państwo jest głównym inicjatorem przemocy za pośrednictwem instytucji (np. [and] przestępców” – powiedział Bjelos. „Bezkarność sprawców jest regułą, a nie wyjątkiem”.

Reformy Vučicia otwierają drzwi do nadużywania swobód obywatelskich

Bjelos powiedział, że pod rządami Vučicia Serbia nałożyła coraz bardziej drakońskie środki nadzoru, w tym „najnowocześniejszą” technologię, aby obserwować obywateli i rywali politycznych. Teraz prezydent mógłby wykorzystać ostatnie ataki do przeforsowania jeszcze bardziej problematycznych praw i polityk mających na celu kontrolę, a nie bezpieczeństwo.

„Opinia publiczna nie jest przeciwna rozbrojeniu, ale istnieje opór wobec potencjalnych środków represyjnych, które mogłyby ograniczyć prawa i wolności obywatelskie” – powiedziała Vox. Powiedziała, że ​​te represyjne populistyczne środki obejmują zwiększoną obecność policji, którą wprowadził prezydent, a także zwiększoną inwigilację i proponowane przez niego przywrócenie kary śmierci, co jest sprzeczne z obecną serbską konstytucją.

Patrząc jeszcze dalej w przyszłość, Vucic mógłby wykorzystać masowe strzelaniny w tym tygodniu do przeforsowania projektu ustawy – który był już wielokrotnie wprowadzany i wycofywany – który pozwoliłby na wykorzystanie ogólnej technologii rozpoznawania twarzy do monitorowania przestrzeni publicznych, a także innych danych biometrycznych. masowa obserwacja.

„Rząd jest zdeterminowany, aby zalegalizować nadzór biometryczny [through] projekt ustawy o sprawach wewnętrznych” – powiedział Bjelos. „Wprowadzenie tak inwazyjnej technologii było najpierw uzasadnione potrzebą rządu do walki z terroryzmem i przestępczością zorganizowaną, a następnie zapobiegania molestowaniu seksualnemu nieletnich w Internecie i uprowadzeniom dzieci”. Zmieniające się uzasadnienie takiej inwigilacji może łatwo zmienić się w masowe strzelaniny, chociaż Vucic nie wprowadził jeszcze masowej inwigilacji jako rozwiązania problemu przemocy z użyciem broni palnej.

Serbia, najpierw pod rządami przywódcy z czasów jugosłowiańskich Slobodana Miloszevicia, a teraz pod rządami Vučicia, jest uważana za ofiarę przejęcia państwa – „procesu, w którym aktorzy (polityczni) infiltrują struktury państwowe z pomocą sieci klientelistycznych i wykorzystują te struktury państwowe jako płaszcz do ukrywają swoje korupcyjne działania”, zgodnie z wytycznymi dotyczącymi polityki na rok 2020 z Holenderskiego Instytutu Stosunków Międzynarodowych. Pod rządami Vučicia każdy aparat polityczny i rządowy, a także media stały się organami – klientami – jego partii politycznej, czy to dlatego, że są wypełnione partyjnymi lojalistami, czy też dlatego, że ich finansowanie zależy od rządu, w przypadku media.

Pod rządami SNS i Vučicia aparat państwa został przeorientowany ze służby publicznej na służenie garstce potężnych, ze szkodą dla społeczeństwa. Nie jest jasne, czy masowe strzelaniny stanowią punkt zwrotny dla Serbii, by posuwała się dalej w kierunku autorytaryzmu, czy też próbowała odzyskać krajowe instytucje, ale dla wielu była to swego rodzaju przebudzenie.

„Ludzie są obecnie wściekli” – powiedział Bjelos. „Mają poczucie, że zawiódł cały system, od góry do dołu”.