Autor: Stéphane Berneau dla The Conversation

Preston (Wielka Brytania): Coraz więcej osób czeka dłużej na posiadanie dzieci. Chociaż istnieje wiele powodów, dla których ludzie mogą chcieć wstrzymać się z tą decyzją, około jedna trzecia par będzie miała trudności z zajściem w ciążę, jeśli partnerka ma ponad 35 lat. Dzieje się tak, ponieważ płodność kobiet zaczyna spadać mniej więcej w tym wieku.

Jednak badacze trwającego badania klinicznego twierdzą, że rapamycyna, lek powszechnie stosowany w zapobieganiu niepowodzeniu przeszczepów narządów, może wydłużyć płodne lata kobiety nawet o pięć lat. Opierają się na wczesnych informacjach o wynikach przeprowadzonego przez nich małego badania pilotażowego, które nie zostało jeszcze poddane recenzji.

Choć wciąż za wcześnie, by stwierdzić, czy rapamycyna może być przyszłością leczenia niepłodności – na zakończenie badań klinicznych trzeba będzie poczekać dwa lata – istnieją pewne powody do optymizmu co do przedstawionych wyników.

Liczne badania na myszach wykazały, że rapamycyna korzystnie wpływa na wiele aspektów starzenia się – w tym na płodność.

Przyszła płodność może mieć początek przed urodzeniem. W łonie matki żeńskie gamety (jajeczka) otoczone wyspecjalizowanymi komórkami w jajnikach tworzą „pęcherzyki pierwotne”. Każdy pęcherzyk zawiera pojedyncze jajeczko, które przechodzi w stan uśpienia, dopóki nie zostanie zrekrutowane do wykorzystania w okresie dojrzewania.

Liczne pęcherzyki obumierają jeszcze przed urodzeniem. Oznacza to, że każda kobieta rodzi się ze wszystkimi pęcherzykami, jakie kiedykolwiek będzie miała. Jest to znane jako „rezerwa jajnikowa”. Ta wcześnie utworzona rezerwa jajnikowa może mieć wpływ na zdolność osoby do zajścia w ciążę w okresie rozrodczym.

Podczas każdego cyklu menstruacyjnego, kilkadziesiąt pęcherzyków zostanie zrekrutowanych (wybranych) – ale tylko jeden dominujący pęcherzyk uwolni swoją komórkę jajową, która zostanie zapłodniona. Pozostałe zrekrutowane pęcherzyki zostaną zdegradowane przez jajnik. Wraz z wiekiem kobiety jej rezerwa jajnikowa zmniejsza się, aż pozostanie jej tylko ograniczona liczba pęcherzyków dobrej jakości. W tym momencie niektóre hormony jajnikowe krążące w jej ciele zmniejszają się, inicjując menopauzę.

Średni wiek menopauzy wynosi 51 lat – choć może się znacznie różnić u różnych kobiet w zależności od ich rezerwy jajnikowej. Niektóre kobiety doświadczają wczesnej menopauzy (która następuje przed 45 rokiem życia). Około 1 procent kobiet może nawet doświadczyć przedwczesnej menopauzy, która następuje przed 40 rokiem życia. Ponieważ menopauza bezpośrednio wpływa na płodność, wczesna menopauza może poważnie wpłynąć na plany rodzicielskie kobiety.

Ale gdyby można było opóźnić starzenie się jajników, mogłoby to wydłużyć płodność kobiety. To jest coś, co rapamycyna może zrobić.

Nowe zastosowanie rapamycyny Rapamycyna to związek bakteryjny, który pozwala komórkom przetrwać dłużej w warunkach laboratoryjnych.

Jest powszechnie stosowany u pacjentów po przeszczepie narządów w celu osłabienia ich układu odpornościowego, aby organizm nie odrzucił nowego narządu. Jest również stosowany w leczeniu niektórych chorób naczyniowych poprzez spowolnienie wzrostu komórek (takich jak guz).

Coraz więcej dowodów wskazuje na to, że rapamycyna może mieć również korzystny wpływ na proces starzenia.

Badania na myszach pokazują, że może przeciwdziałać utracie mięśni związanej z wiekiem. Wykazano również, że dzienna dawka rapamycyny wydłuża życie starszych myszy o 10 procent.

Jeśli chodzi o płodność, badania wykazały, że dzienna dawka rapamycyny opóźnia starzenie się jajników i menopauzę u myszy. U starszych samic myszy, którym podawano dietę zawierającą rapamycynę, obserwowano wzrost puli pierwotnych pęcherzyków – rezerwy jajnikowej.

Co więcej, myszy te miały również udane mioty w późniejszym okresie życia. Sugerowało to, że rapamycyna może mieć potencjał opóźniania przedwczesnej menopauzy u kobiet.

Ale czy lek może działać tak samo u ludzi? To właśnie postanowił zbadać zespół badawczy. Zespół zrekrutował 50 kobiet w wieku 35-45 lat, które były w okresie okołomenopauzalnym, do swojego badania pilotażowego.

Przez trzy miesiące kobiety otrzymywały cotygodniową dawkę rapamycyny lub placebo. Rezerwę jajnikową monitorowano za pomocą przezpochwowego USG i kilku badań krwi w celu wykrycia różnych hormonów jajnikowych.

Naukowcy twierdzą, że wstępne wyniki były bardzo zachęcające – sugerując, że lek może zmniejszyć starzenie się jajników o 20 procent u kobiet bez żadnych skutków ubocznych. Naukowcy mają nadzieję, że może to oznaczać dodatkowe pięć lat płodności.

Rapamycyna może wywołać ten pozytywny efekt poprzez ograniczenie liczby pierwotnych pęcherzyków rekrutowanych i aktywowanych w cyklu menstruacyjnym. U kobiet, które otrzymywały rapamycynę, rekrutowano tylko 15 pęcherzyków w cyklu menstruacyjnym – w porównaniu do 50 u kobiet w podobnym wieku. Przy mniejszej rekrutacji pęcherzyków rezerwa jajnikowa wydaje się być wydłużona.

Poprzednie badania na myszach wykazały, że rapamycyna pobudza mniejszą liczbę pęcherzyków, co może pozwalać na zachowanie rezerwy jajnikowej.

Utrzymanie płodności

Wielkość kohorty w początkowym badaniu była raczej niewielka. Ale biorąc pod uwagę obiecujące wyniki, jakie według badacza uzyskano, oznacza to, że teraz będą mogli przejść do kolejnej fazy eksperymentu – rekrutacji 1000 kobiet.

Miejmy nadzieję, że wstępne wyniki zostaną ponownie potwierdzone i pokażą, że rapamycyna jest użytecznym leczeniem starzenia się jajników w badaniu recenzowanym. Następnie konieczne będą dodatkowe badania, aby zbadać, czy ta płodność jest przedłużona.

Jeśli jednak badania kliniczne wykażą skuteczność rapamycyny, może to pomóc kobietom z niską rezerwą jajnikową oraz tym, które chcą przedłużyć swoją płodność.

Ponadto badanie to podkreśla potencjał ponownego wykorzystania istniejących leków w leczeniu innych schorzeń dla zdrowia i dobrego samopoczucia kobiet. To jest coś, co członkowie mojego zespołu i ja robimy również na University of Central Lancashire. Obecnie badamy w komórkach, czy ponowne wykorzystanie powszechnie stosowanych leków na cukrzycę może poprawić macicę i ułatwić zarodkowi zagnieżdżenie się. Badamy również te cele w leczeniu raka jajnika.

(Stéphane Berneau jest wykładowcą na Wydziale Farmacji i Nauk Biomedycznych Uniwersytetu Central Lancashire)