Choć Covid-19 był pierwszym na świecie spotkaniem ze scenariuszem „Choroba X”, rosnące tempo zmian klimatycznych i ingerencja człowieka w siedliska dzikich zwierząt zwiększają ryzyko narażenia na śmiertelne patogeny. Aby poprawić gotowość na pandemię, globalni decydenci muszą przyjąć bardziej przemyślane i proaktywne podejście.

NAIROBI/BOSTON/WASZYNGTON, DC – 12 grudnia 2019 r. grupa pacjentów w Wuhan w Chinach zaczęła wykazywać objawy atypowej choroby przypominającej zapalenie płuc, która nie reagowała dobrze na standardowe leczenie. Dziewięćdziesiąt dni później, po zgłoszeniu ponad 118 000 przypadków w 114 krajach i 4291 ofiarach śmiertelnych, Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) ogłosiła pandemię COVID-19.

Podczas gdy blokady i ograniczenia w podróżowaniu w związku z pandemią Covid-19 zatrzymały świat, reakcja decydentów na rozwijający się kryzys, w tym w krajach o wysokich dochodach, ujawniła poważne luki informacyjne i niedociągnięcia instytucjonalne, które uniemożliwiły im podjęcie zdecydowanych działań. Można było uniknąć tysięcy, jeśli nie milionów ofiar śmiertelnych i wielu zniszczeń gospodarczych.

Już w 2007 roku naukowcy z Uniwersytetu w Hongkongu odkryli, że „podkowce są naturalnym rezerwuarem wirusa podobnego do SARS-CoV” i że „żywicielami amplifikacji są cywety”. Autorzy ostrzegli, że interakcje człowieka z dziką przyrodą w gospodarstwach rolnych i na mokrych targowiskach mogą działać jako źródła i centra amplifikacji pojawiających się patogenów.

A jednak systemy zdrowia publicznego zostały przyłapane na nieprzygotowaniu przez pandemię Covid-19, która brutalnie ujawniła nieadekwatność istniejących zdolności reagowania na pandemię. Kryzys przeciążył łańcuchy dostaw i mechanizmy zaopatrzenia w podstawowe leki i zaopatrzenie, powodując nadmierne obciążenie wielu krajowych systemów opieki zdrowotnej.

W międzyczasie wiele bogatszych krajów uprzemysłowionych przyjęło nacjonalizm i gromadzenie szczepionek, pozostawiając wiele regionów bez dostępu do terapii ratujących życie i kwestionując ustalone zasady, takie jak globalna solidarność i wielostronna współpraca. Kwestionując od dawna przyjęte założenia dotyczące lokalnych epidemii wirusowych, takich jak Ebola i żółta febra, szczególnie w Afryce, COVID-19 podkreślił również potrzebę szczegółowego zrozumienia potencjalnego wpływu pandemii na różne regiony.

Aby stawić czoła tym wyzwaniom, rządy muszą przyjąć bardziej przemyślane i proaktywne podejście do gotowości na wypadek pandemii. W 2018 r. WHO ostrzegła, że ​​nieznany patogen („choroba X”) może wywołać globalną pandemię, wzywając światowych decydentów do inwestowania w badania i rozwój szczepionek. Choć Covid-19 był pierwszym na świecie spotkaniem ze scenariuszem „Choroba X”, rosnące tempo zmian klimatycznych i wkraczanie człowieka na siedliska dzikich zwierząt znacznie zwiększają ryzyko narażenia na bardziej śmiercionośne patogeny.

Dlatego czołowi eksperci, wierząc, że to tylko kwestia czasu, zanim świat stanie w obliczu kolejnej pandemii, podkreślają znaczenie planowania strategicznego i zdecydowanych działań. Ale w jaki sposób systemy opieki zdrowotnej w krajach i regionach o ograniczonych zasobach mogą przygotować się na potencjalny scenariusz „choroby X” i zareagować na niego?

Wzmocnienie systemów nadzoru nad chorobami ma kluczowe znaczenie dla wykrywania pojawiających się epidemii i skutecznego reagowania na nie. Biorąc pod uwagę, że interakcje i ruchy ludzi ułatwiają szybkie rozprzestrzenianie się wirusów, rządy muszą stworzyć sprawne i zintegrowane systemy śledzenia, zdolne do przetwarzania wielu strumieni danych i oferujące praktyczne spostrzeżenia.

Decydenci mogą podjąć kilka kroków w celu poprawy nadzoru nad chorobami. Po pierwsze, mogliby ulepszyć modele predykcyjne, wykorzystując nowe technologie, takie jak algorytmy uczenia maszynowego i sztuczna inteligencja, do przechwytywania i analizy danych. Po drugie, inwestowanie w programy szkoleniowe rozwijające umiejętności analityczne, komunikacyjne i rzecznicze mogłoby pomóc w zwiększeniu potencjału. Po trzecie, rządy mogłyby ułatwić integrację systemów nadzoru obejmujących takie obszary, jak zdrowie weterynaryjne, prognozy pogody i kontrola granic. Wreszcie ustanowienie solidnych i odpornych systemów reagowania wymaga dobrze zdefiniowanych planów awaryjnych dotyczących zdrowia publicznego i dedykowanych zasobów.

Nie mniej ważne jest wspieranie globalnej solidarności i koordynacji w ramach uznanych organizacji wielostronnych i pomiędzy nimi, takich jak Afrykańskie Centra Kontroli i Zapobiegania Chorobom, Unia Europejska i WHO, a Bank Światowy ma kluczowe znaczenie dla mobilizacji zasobów. Dwustronne i wielostronne ćwiczenia w zakresie gotowości na wypadek sytuacji kryzysowych, podobne do tych prowadzonych przez siły zbrojne na całym świecie, mogłyby jeszcze bardziej wzmocnić takie partnerstwa.

Na szczęście decydenci nie muszą wymyślać koła na nowo. Mogą wykorzystać ramy Building Blocks opracowane przez WHO do monitorowania i oceny swoich krajowych systemów opieki zdrowotnej. Gromadzone przez nie dane mogłyby następnie zostać wykorzystane, zwłaszcza w krajach rozwijających się, do zaprojektowania i wdrożenia niezbędnych reform.

Na przestrzeni dziejów ludzkość zmagała się z licznymi pandemiami, począwszy od zarazy antonińskiej w latach 165–180 p.n.e., a skończywszy na Covid-19. Należy pochwalić WHO za podniesienie alarmu i naleganie, aby społeczność międzynarodowa przygotowała się na scenariusz „choroby X”. Decydenci muszą zwrócić uwagę na to ostrzeżenie i działać teraz, w przeciwnym razie zapłacą znacznie wyższą cenę później.