Kijów, Ukraina – Nazywany Białym Łabędziem, Tu-160 jest najcięższym i najszybszym naddźwiękowym bombowcem na świecie.

Zaprojektowana przez Sowietów latająca forteca może okrążyć pół globu, latać na wysokości do 20 km (12,4 mil) nad Ziemią i przenosić 45 ton bomb lub tuzin pocisków nuklearnych Kh-55.

Moskwa ma 16 Białych Łabędzi i używa ich jako atutów w odnowionej konfrontacji z Zachodem.

W ostatnich latach przelatywały nad biegunem północnym, aby naruszyć przestrzeń powietrzną USA i Kanady, lądowały w Wenezueli i wystrzeliwały pociski manewrujące w stronę Syrii.

Od marca ubiegłego roku Białe Łabędzie sieją piekło na Ukrainie.

Startują z bazy lotniczej w pobliżu nadwołżańskiego miasta Saratów i wystrzeliwują pociski niejądrowe bez wchodzenia w ukraińską przestrzeń powietrzną.

I co może być zaskoczeniem, połowa rosyjskich Białych Łabędzi należała kiedyś do Kijowa – podobnie jak setki pocisków, które mogą przenosić.

Wizyta Obamy

„W Doniecku stałem pośród stosów broni konwencjonalnej, która była powoli demontowana” – powiedział Barack Obama, wówczas nowo wybrany senator Stanów Zjednoczonych z Illinois, w 2005 roku po swojej pierwszej zagranicznej podróży.

Przyszły prezydent odwiedził miasto na wschodzie Ukrainy, przyszłe siedlisko prorosyjskiego separatyzmu, i pomógł zabezpieczyć 48 mln dolarów na dalsze niszczenie 400 tys. sztuk broni strzeleckiej, 1 tys. przenośnych pocisków przeciwlotniczych i 15 tys. ton amunicji.

Lokalny fotograf Siergiej Waganow zrobił zdjęcia Obamie w składach broni.

Dziesięć lat później Waganow uciekł przed wspieranym przez Rosję konfliktem separatystycznym w Doniecku, aw marcu ledwo przeżył rosyjskie oblężenie Mariupola.

„Czekałem na ulgę [of death]. Miałem takie na wpół samobójcze myśli” – powiedział Waganow Al Jazeerze, opisując, jak on i jego żona Iryna przeczekali rosyjskie naloty w swoim lodowatym mieszkaniu z oknami rozbitymi przez ostrzał.

Wizyta Obamy na Ukrainie była częścią zachodnich wysiłków zmierzających do tego, by Ukraina zniszczyła swoje zapasy broni z czasów zimnej wojny – lub przekazała je Rosji.

Presja zachodnia

Po upadku Związku Radzieckiego w 1991 r. Kijów odziedziczył kolosalny arsenał, w tym broń nuklearną i 19 Białych Łabędzi, które stacjonowały w bazie lotniczej Priluky na północy Ukrainy.

Rosja miała tylko dwa takie bombowce.

Ale konserwacja samolotów strategicznych była niepotrzebna po tym, jak Kijów, wraz ze wszystkimi innymi byłymi republikami radzieckimi, poddał się presji Zachodu i „zwrócił” Moskwie tysiące głowic nuklearnych.

Jak można było przewidzieć, Waszyngton był zaniepokojony arsenałami nuklearnymi w 15 nowo niepodległych krajach, które wyłoniły się z ZSRR, ponieważ przechodziły one bolesne przemiany gospodarcze, często wraz z niestabilnością polityczną.

„Pamiętajmy o presji, jaką Stany Zjednoczone wywarły na kraje poradzieckie, by przekazały Rosji wszystkie nośniki broni nuklearnej” — powiedział Al Jazeerze Igar Tyszkiewicz, analityk z Kijowa.

W 1991 roku Kijów zapowiedział, że w ciągu 10 lat pozbędzie się wszystkich swoich ciężkich bombowców, rakiet, które te samoloty mogą przenosić, oraz sprzętu lotniskowego do ich obsługi.

Waszyngton sfinansował zniszczenie 11 białych łabędzi, 27 mniejszych Tu-95, prawie 500 wystrzeliwanych z powietrza pocisków manewrujących, 130 międzykontynentalnych pocisków balistycznych SS-19, ich silosów i centrów kontroli startu.

A potem była broń strzelecka, w tym karabiny szturmowe AK-47 i broń lekka – około 7 milionów sztuk w dziesiątkach magazynów w całej Ukrainie.

Ukraina od lat też się ich pozbywa – podobnie jak systemy obrony przeciwlotniczej, okręty i łodzie podwodne.

Kupujący śpieszą się

Libia, Wielka Brytania i USA kupiły setki tysięcy AK-47, a Pakistan 320 czołgów od Ukrainy.

Varyag, 300-metrowy lotniskowiec, został zmontowany w południowym mieście Mikołajów w 1988 roku, sprzedany firmie z Makau w celu przekształcenia go w pływające kasyno dziesięć lat później i stał się pierwszym lotniskowcem w Chinach, Liaoning.

Jednak znaczna część ukraińskiej broni została wywieziona do Rosji, głównie pod koniec lat 90. i na początku XXI wieku, jako zapłata za wielomilionowy dług Kijowa za gaz ziemny.

Dostawy obejmowały prawie 575 pocisków poddźwiękowych Kh-55 używanych na White Swans oraz 386 pocisków Kh-22.

W 2022 roku Rosja użyje tych Kh-55 przeciwko temu samemu krajowi, który je wysłał. Moskwa usunęła głowice nuklearne, dodała balast jako wabiki do przeciążenia ukraińskiej obrony powietrznej podczas ataków na kluczową infrastrukturę.

Na początku 2000 roku Ukrainie pozostały tylko dwa TU-160 i pewnego zimnego styczniowego poranka jeden z nich przeleciał do bazy sił powietrznych Engels-2 w Rosji.

Dowódca samolotu powiedział, że transfer jest konieczny, aby zatrzymać niedobory energii na Ukrainie.

„Widzieliśmy przerwy w dostawie prądu, ograniczyliśmy użycie [natural] gazu, a nasi pracownicy, rodziny naszych pilotów, odczuli wielkie niedobory odczuwane przez cały naród” – powiedział Serhij Osipow w przemówieniu telewizyjnym w 2000 roku.

Ostatni Biały Łabędź został pozbawiony uzbrojenia, silników i elektroniki i jest zakotwiczony w skansenie lotniczym w centrum miasta Połtawa.

W międzyczasie Rosja wyprodukowała jeszcze sześć białych łabędzi i ogłosiła pod koniec grudnia, że ​​testowane są dwa kolejne ukończone bombowce.

’Życzliwość’

Dziś dobrowolny transfer przez Ukrainę zaawansowanej broni do Rosji wydaje się absurdalny, ale geopolityka była zupełnie inna w poradzieckim świecie lat 90.

To był „szczyt dobrej woli i współpracy między Rosją a Zachodem, a Ukraina jako bufor między nimi była w dobrych stosunkach z obydwoma”, powiedziała Al Jazeera Maria Popova, profesor nadzwyczajny na Uniwersytecie McGill w Montrealu w Kanadzie.

W 1994 roku Rosja i Zachód podpisały traktat gwarantujący Ukrainie bezpieczeństwo i integralność terytorialną.

Trzy lata później Kijów podpisał kompleksowy traktat o przyjaźni z Moskwą i umowę o partnerstwie z NATO.

A na początku XXI wieku pod rządami prezydenta Władimira Putina, który był wówczas postrzegany jako prozachodni germanofil, Zachód uważał Rosję za wadliwą, ale raczkującą demokrację.

Aby poprawić swój wizerunek, Putin pojawił się w rosyjskiej telewizji jadąc konno, „pilotując” wojskowy okręt podwodny – i Tu-160.

Siły ukraińskie i rosyjskie utrzymywały bliskie więzi zakorzenione we wspólnej sowieckiej przeszłości.

„Czterech moich byłych kolegów z klasy jest na najwyższych stanowiskach w rosyjskiej armii”, powiedział Ihor Woronczenko Al Jazeerze w 2018 roku, kiedy służył jako ukraiński admirał po ukończeniu szkoły wojskowej w sowieckim Uzbekistanie. „Jesteśmy teraz wrogami”.

Ale dwie dekady temu Kijów nie mógł przewidzieć zagrożenia ze strony Rosji, a zamiana broni na gaz „wydawała się dobrym pomysłem”, powiedziała Popova.

Transfery były częścią większych negocjacji rozbrojeniowych między Rosją a Zachodem.

„Ukraina była oczywiście najsłabszym aktorem międzynarodowym z całej trójki, więc tak, obie strony naciskały na to, by być „dobrym sportem”” – powiedziała.

Obecnie wielu na Ukrainie żałuje transferów, zwłaszcza że dotyczyły one umów na gaz ziemny, które przez dziesięciolecia rodziły korupcję na najwyższych szczeblach władzy.

„To był strategiczny błąd i polityczna krótkowzroczność, kiedy elity polityczne ukrywały swoje plany i płaciły [Ukraine’s] długów poprzez transfer broni strategicznej do Rosji” – powiedział Al Jazeera Aleksiej Kuszcz, analityk z Kijowa.

Generał Wadym Skribicki, zastępca szefa ukraińskiego wywiadu, powiedział The New York Times na początku grudnia: „Byłoby lepiej, gdybyśmy przekazali ich USA”.

„Lend-leasing”

Na początku 2010 roku prorosyjski prezydent Ukrainy Wiktor Janukowycz rozpoczął nową falę rozbrojenia.

W 2013 roku jego minister obrony Paweł Lebiediew wycofał z eksploatacji systemy obrony powietrznej S-200V, które były używane w pięciu bazach wojskowych.

Nakazał również zniszczenie 1000 przenośnych jednostek obrony powietrznej, a także 1,5 miliona broni strzeleckiej i 133 000 ton amunicji.

Jankowycz został obalony w 2014 roku po wielomiesięcznych protestach.

Lebiediew uciekł na anektowany przez Rosję Krym, gdzie zaczął finansować projekty budowlane i szybko „stał się częścią rosyjskiego systemu”, powiedziała Al Jazeera działaczka antykorupcyjna Elena Yatsishina w 2015 roku.

Niszczenie i przekazywanie broni spowodowało ogromne niedobory w armii ukraińskiej i doprowadziło do skandalu korupcyjnego bez precedensu nawet dla Ukrainy.

W 2019 roku w raporcie śledczym opisano, jak Ihor Hladkovskiy, syn bliskiego sojusznika ówczesnego prezydenta Petra Poroszenki Ołeha Hladkovskiego, zorganizował plan przemytu używanych i często bezużytecznych komponentów wojskowych z Rosji i sprzedaży ich ukraińskiej armii po wygórowanych cenach.

Skandal obniżył notowania Poroszenki i przegrał wybory w 2019 roku z początkującym politykiem Wołodymyrem Zełenskim.

Pod rządami Zełenskiego Ukroboronprom, państwowe konsorcjum ponad 100 producentów broni, przeszło radykalną reformę.

Zaczęło produkować przenośne pociski przeciwpancerne, które okazały się śmiercionośne dla nacierających sił rosyjskich, oraz pociski Neptune, które w kwietniu zatopiły rosyjski okręt flagowy „Moskwa”.

Po rozpoczęciu wojny prawie rok temu w „transferach broni” nastąpiła odwrotna tendencja.

Uciekający rosyjscy żołnierze porzucili setki czołgów, uzbrojonych transporterów i jednostek artylerii, a ukraińscy żołnierze naprawiali je, przemalowywali i zaczęli z nich korzystać.

Nazywają te przejęcia „lend-lease” na cześć amerykańskiego programu dostarczania broni i innych materiałów wojskowych do Związku Radzieckiego podczas II wojny światowej

„Zbieramy wszystko, co jest przydatne w terenie, i zabierzemy to wszystko z powrotem do [Russian] w postaci pocisków” – powiedziała rzeczniczka ukraińskiego Ministerstwa Obrony Natalia Humeniuk w telewizyjnym wystąpieniu w listopadzie.