6 grudnia 2023 r

5 minut czytania

Sprawozdanie Komisji Europejskiej potwierdza ważną rolę planów strategicznych WPR w utrzymaniu dochodów rolników i bezpieczeństwa żywnościowego, przy jednoczesnym wspieraniu przejścia rolnictwa UE na model rolnictwa zrównoważonego w latach 2023–2027.

W raporcie przeanalizowano zamierzony wpływ planów strategicznych na realizację celów Wspólnej Polityki Rolnej (WPR) na lata 2023–2027, w szczególności tych związanych ze środowiskiem, klimatem i oczekiwaniami społecznymi, takimi jak dobrostan zwierząt.

Sprawozdanie potwierdza, że ​​plany strategiczne WPR mają na celu realizację najbardziej ambitnej WPR w historii z punktu widzenia ochrony środowiska i klimatu.

W raporcie wskazano również na potrzebę wzmocnienia narzędzi zapobiegania i zarządzania ryzykiem oraz wzmocnienia podejść do adaptacji do zmiany klimatu.

Na lata 2023–2027 WPR otrzyma wsparcie w wysokości 307 mld euro, z czego 264 mld z budżetu UE i dodatkowe 43 mld euro ze środków krajowych. W 28 planach strategicznych WPR przedłożonych przez państwa członkowskie i zatwierdzonych przez Komisję Europejską zaprojektowano około 2500 interwencji. Dzisiejsze sprawozdanie opiera się na informacjach zawartych w tych planach, a także na jakościowej ocenie potencjalnych skutków wyborów dokonanych przez państwa członkowskie.

Bardziej sprawiedliwy podział dochodów gospodarstw rolnych

Ogólnie rzecz biorąc, plany strategiczne WPR wskazują na znaczny wspólny wysiłek na rzecz wsparcia dochodów gospodarstw rolnych, zapewnienia sprawiedliwszego podziału środków między mniejsze gospodarstwa i zmniejszenia dysproporcji w dochodach w najbardziej wrażliwych sektorach i obszarach o niekorzystnej sytuacji. Zwiększa się także wspólne wysiłki na rzecz modernizacji gospodarstw i wzmocnienia konkurencyjności sektora.

Średnio dochód z rolnictwa wynosi zaledwie 45% średniego wynagrodzenia w gospodarce, przy czym występują różnice między różnymi sektorami rolnictwa i systemami rolniczymi. W 2020 r. wsparcie w ramach WPR stanowiło średnio 23% dochodów gospodarstw rolnych w UE. Okazuje się kluczem do utrzymania działalności rolniczej i miejsc pracy na odległych obszarach wiejskich, spowalniając porzucanie gruntów i wyludnianie obszarów wiejskich. Silny i odporny sektor rolny jest warunkiem wstępnym stabilnych dostaw żywności, co stanowi jeden z historycznych celów WPR, który jest nadal aktualny jak zawsze.

Ponad 10% płatności bezpośrednich UE, stanowiących 4 miliardy euro rocznie, zostanie realokowanych w drodze płatności redystrybucyjnych, z których skorzystają małe i średnie gospodarstwa rolne. Płatność ta wzrosła ponad dwukrotnie w porównaniu z poprzednim okresem. Starzenie się rolników stanowi kolejne wyzwanie mające na celu zapewnienie długoterminowego bezpieczeństwa żywnościowego i źródeł utrzymania na obszarach wiejskich. Komisja z zadowoleniem przyjmuje fakt, że plany wesprą 377 000 młodych rolników w rozpoczęciu działalności rolniczej. Oznacza to wzrost w prawie wszystkich państwach członkowskich, które również przekraczają wymagane minimalne alokacje finansowe.

Bardziej ekologiczny sektor rolnictwa w UE

Aby otrzymać pełne płatności w ramach WPR, rolnicy muszą przestrzegać zaostrzonego zestawu wymogów i norm w zakresie środowiska, klimatu, zdrowia, dobrostanu zwierząt i godnych warunków pracy. Ta zasada warunkowości ma zastosowanie do blisko 90% użytkowanych użytków rolnych w UE i odgrywa ważną rolę we włączaniu praktyk zrównoważonego rolnictwa do głównego nurtu polityki.

W planach przeznacza się 32% całkowitego budżetu WPR na dobrowolne działania wspierające cele w zakresie środowiska, klimatu i dobrostanu zwierząt. Największy wkład finansowy pochodzi z ekoprogramów oraz zobowiązań środowiskowych i klimatycznych w ramach rozwoju obszarów wiejskich i wynosi odpowiednio 44,7 miliarda euro i 33,2 miliarda euro. Elastyczność przyznana państwom członkowskim przy projektowaniu tych narzędzi umożliwiła im ukierunkowanie na konkretne potrzeby w kontekście krajowym lub regionalnym i wykorzystanie ich komplementarności.

Na przykład Portugalia, Bułgaria, Chorwacja, Cypr, Grecja i Słowenia planują promować nawozy organiczne jako alternatywę dla nawozów syntetycznych. Niemcy wspierają zarówno pomoc inwestycyjną, jak i utrzymaniową dla agroleśnictwa. Finlandia posiada program okrycia zimowego w celu ochrony gleby, natomiast Hiszpania oferuje dodatkowe fundusze na zrównoważone praktyki wypasu i koszenia na pastwiskach, aby ograniczyć degradację gleby i poprawić różnorodność biologiczną. Jeden z polskich ekoprogramów zapewnia znaczące wsparcie na rzecz poprawy warunków życia zwierząt gospodarskich.

Ogólnie rzecz biorąc, plany wykazują potencjał przyczynienia się do łagodzenia zmiany klimatu, zwłaszcza poprzez znaczne wysiłki w zakresie praktyk w zakresie sekwestracji i składowania dwutlenku węgla w glebie i biomasie. Ogółem 35% gruntów rolnych w UE powinno skorzystać z działań mających na celu zarówno sekwestrację dwutlenku węgla, jak i redukcję emisji podtlenku azotu. Poczyniono również postępy w zakresie ochrony zrównoważonego zarządzania zasobami naturalnymi, przy znacznych wysiłkach na rzecz ochrony gleby i dobrowolnych praktykach obejmujących 47% użytków rolnych w UE.

Jeśli chodzi o ambicje Europejskiego Zielonego Ładu na rok 2030, plany przyczynią się do osiągnięcia celu, jakim jest zagospodarowanie 25% powierzchni użytków rolnych UE w sposób ekologiczny. Szacuje się, że do 2027 r. wsparcie w ramach WPR na produkcję ekologiczną powinno otrzymać około 10% gruntów rolnych w UE, w porównaniu z 5,6% w 2020 r. Uzupełniające inicjatywy krajowe dotyczące rozwoju rynku i zamówień publicznych pomogą w osiągnięciu ogólnego celu.

Lekcje rysunku

W raporcie wskazano także obszary, w przypadku których w planach łącznie można było wykazać wyższy poziom ambicji lub zastosować bardziej optymalne podejście. Na przykład, biorąc pod uwagę coraz częstsze występowanie ekstremalnych zjawisk pogodowych oraz świat naznaczony kryzysami i zakłóceniami, Komisja wzywa do dalszego wzmacniania narzędzi zarządzania ryzykiem i zwiększonego ich wykorzystania w całej Unii. Oczekuje się, że pomimo rosnących wysiłków jedynie około 14% wszystkich gospodarstw w UE skorzysta z takiego wsparcia w ramach WPR. W raporcie przyznano, że państwa członkowskie nie zawsze mogą wykorzystywać w tym celu fundusze WPR i zamiast tego stosować systemy ubezpieczeń finansowane ze środków krajowych. Potrzebne są również proaktywne środki mające na celu wyeliminowanie podstawowych przyczyn kryzysów i zwiększenie odporności gospodarstw rolnych w perspektywie średnioterminowej.

W swojej ocenie Komisja zauważa również, że potrzebne są dalsze wysiłki, aby więcej gospodarstw przyjęło technologie cyfrowe i innowacje. Podobnie szeroki zakres potrzeb w zakresie doradztwa, szkoleń i wymiany wiedzy nie zostanie jak dotąd zaspokojony w ramach planowanej alokacji finansowej. W raporcie wskazano te same wyzwania, przed którymi stoją społeczności wiejskie. LEADER, podejście „oddolne”, w ramach którego współpracują przedsiębiorstwa wiejskie, organizacje lokalne, władze publiczne i osoby prywatne z różnych sektorów, stanowi 7,7% całkowitych funduszy UE na rzecz rozwoju obszarów wiejskich.

Na koniec Komisja podkreśla w swoim sprawozdaniu, że plany strategiczne WPR nie są jedynym narzędziem niezbędnym do przyczynienia się do realizacji ambicji Zielonego Ładu, „od pola do stołu” i strategii na rzecz różnorodności biologicznej oraz do stawienia czoła wielu związanym z tym wyzwaniom. Komplementarność z innymi funduszami unijnymi i krajowymi ma kluczowe znaczenie dla osiągnięcia ich ogólnego wpływu. Na przykład nie można w pełni zaspokoić wymiany pokoleń, oporności na środki przeciwdrobnoustrojowe ani potrzeb społeczno-gospodarczych obszarów wiejskich bez uruchomienia innych środków krajowych i finansowania UE, takich jak fundusze spójności UE oraz Instrument na rzecz Odbudowy i Zwiększania Odporności.

Sprawozdanie stanowi jeden z elementów szerszego procesu oceny wyników obecnej WPR. Dodatkowe informacje będą pochodzić z danych dotyczących wdrożenia i oceny nowego modelu realizacji w 2025 r., rocznych sprawozdań z wyników oraz oceny śródokresowej i końcowej odpowiednio w latach 2026 i 2031. Zgodnie ze swoimi wymogami w zakresie przejrzystości i monitorowania Komisja Europejska udostępnia w Internecie szczegółowe informacje na temat wszystkich planów, wraz z podsumowaniem wszystkich planów, katalogiem interwencji WPR oraz panelami kontrolnymi dotyczącymi wskaźników rezultatu i alokacji finansowych.