Sługa ludu spółka z ograniczoną odpowiedzialnością

Mniej więcej trzy czwarte drogi do środka Supermocarstwo, dokument o wojnie na Ukrainie w reżyserii Seana Penna i Aarona Kaufmana, zdobywca Oscara aktor pokazuje nóż o stałym ostrzu podczas podróży samochodem przez ogarnięty walką kraj. Żartuje do kamery: „Teraz, kiedy jestem uzbrojony, cała Ukraina powinna czuć się bezpiecznie”. Dodaje, trzymając zaciśnięte pięści jak u boksera: „Dodatkowo mam to”.

To rzadki moment beztroski w filmie, który inaczej rozwija się ze śmiertelną powagą, z właściwych powodów: od prawie roku Ukraina walczy o przetrwanie z bezwzględną i niesprowokowaną inwazją rozpoczętą przez rosyjskiego prezydenta Władimira Putina. Tytuł przejęcia miał swoją światową premierę dziś wieczorem na 73^{r & D} Festiwal Filmowy w Berlinie. Pełni istotną funkcję, wyjaśniając stawkę wojny, którą niektórzy Amerykanie mogą odrzucić jako coś, co dzieje się „tam” (tak jak wielu Amerykanów zrobiło to na początku I i II wojny światowej).

Penn, jako przewodnik publiczności, wnosi zasadniczą moralną jasność do brutalnego konfliktu, podkreślając, że musimy znaleźć „wspólną sprawę” w walce Ukrainy o wolności demokratyczne i niezależność od totalitarnego agresora.

„Ukraina reprezentuje największe aspiracje, które wszyscy powinniśmy podzielać”, mówi Penn, ostrzegając, „Nie ma mowy, żeby nie dotarła do każdego progu”, czyli do tych z nas, którzy żyją w zachodnich demokracjach. „Nie ma znaczenia, czy Ukraina jest krajem NATO, czy nie”.

Jak to często bywa w przypadku filmów dokumentalnych, początkowo projekt miał zupełnie inny cel – profilowanie niedawno wybranego przywódcy Ukrainy, byłego aktora, komika i politycznego neofity Wołodymyra Zełenskiego, który został wciągnięty w amerykańską politykę wewnętrzną w 2019 roku, kiedy ówczesny prezydent Trump naciskał na niego, by wykopał brud na temat Joe Bidena i jego syna Huntera (incydent, który doprowadził do pierwszego oskarżenia Trumpa).

Penn i zespół, w tym współreżyser Kaufman i producent Billy Smith, udali się na Ukrainę w listopadzie 2021 r., wiedząc, że spędzą czas z Zełenskim. Czekając na wywiad, Penn i zespół podróżowali po Ukrainie, rozmawiając z personelem wojskowym, cywilami i innymi osobami (jeden ukraiński żołnierz powiedział Pennowi, że nie sądzi, by Zełenski posiadał cojones rozprawić się z Putinem). Ten materiał filmowy pokazuje, jak Penn uczy siebie, a co za tym idzie, widzów, o korzeniach konfliktu – rewolucji Euromajdanu z 2014 roku, która obaliła prokremlowskiego prezydenta Ukrainy Wiktora Janukowycza, oraz niemal natychmiastowej reakcji Rosji na zajęcie Krymu (agresywny akt, który przyciągnął tylko najłagodniejsza z nagan ze strony prezydenta Obamy).

Zachód mógł to w dużej mierze zignorować, ale Ukraińcy wiedzieli od tego momentu, że są uwikłani w konflikt zbrojny z Rosją, ponieważ Putin podsycił ruch separatystyczny w regionie Donbasu na wschodzie. Mimo to, kiedy pod koniec 2021 r. Rosja zaczęła gromadzić wojska, broń i pojazdy opancerzone w pobliżu granicy z Ukrainą, wielu zewnętrznych obserwatorów, a być może nawet sam Zełenski, wątpili w inwazję Putina. Penn był jednym z przeciwników.

– Nie wierzyłem, że to się wydarzy – przyznaje.

Supermocarstwo gra się jak instynktowny thriller polityczny, z wymaganą ścieżką dźwiękową do budowania napięcia, współrzędnymi GPS odnotowanymi dla miejsc filmowania i efektami dźwiękowymi „cyfrowego komputera” zastosowanymi do towarzyszących czcionek. Dopiero w 54. minucie filmu Penn odbywa długo oczekiwane spotkanie z Zełenskim w pałacu prezydenckim. Los chciał, że spotkanie zaplanowano na 24 lutego 2022 r., dokładnie w dniu, w którym Rosja zakończyła inwazję. Co ciekawe, ukraiński prezydent dotrzymał nominacji, nawet gdy jego kraj został zaatakowany na pełną skalę.

„Świetnie, wspaniale, że tu jesteś” Zełenski ciepło wita Penna. Można się zastanawiać, dlaczego spotkał się z aktorem-reżyserem w takim momencie, ale wskazówkę daje coś, co prezes dodaje nieco łamaną angielszczyzną: „Teraz to bardzo ważne, całe wsparcie. Myślę, że jesteś głosem, który Amerykanie muszą usłyszeć”.

Ta wymiana zdań daje wgląd w świadomość Zełenskiego, że los Ukrainy spoczywa nie tylko w Kijowie, ale w oddalonym o 8 tys. kilometrów Waszyngtonie. Obrona kraju zależałaby w bardzo dużym stopniu od gotowości administracji Bidena do poparcia Ukrainy. Siła administracji na dłuższą metę będzie zależała od amerykańskiej opinii publicznej. Można wywnioskować, że Zełenski zrozumiał, że Penn mógłby mu pomóc w przedstawieniu argumentów za wsparciem bezpośrednio do narodu amerykańskiego.

To tylko jeden przykład sprytnego i inspirującego przywództwa Zełenskiego w czasach egzystencjalnego zagrożenia dla jego narodu. Penn słusznie wyraża bezwstydny podziw dla jego zdolności do sprostania tej niebezpiecznej okazji (Zełenski odrzucił amerykańską ofertę bezpiecznego schronienia poza Ukrainą zaraz po inwazji, podobno mówiąc: „Potrzebuję amunicji, a nie podwózki”). Wołodymyr ma podobne imię do swojego rosyjskiego odpowiednika, ale na tym podobieństwa się kończą. Putin okazał się krwiożerczym potworem, który w okrutny i celowy sposób atakuje ukraińską ludność cywilną, w tym osoby starsze, dzieci, a nawet kobiety w ciąży – wystarczy zbombardować szpital położniczy w Mariupolu w marcu 2022 r. Z kolei Zełenski – cóż, Penn tak go charakteryzuje w emocjonalnym wywiadzie z rosyjskim dziennikarzem:

„Wierzę całym sercem, że jest to człowiek pełen miłości, inteligencji i odwagi” — mówi, gdy głos mu się łamie — i nadal wierzę, że przewodzenie z miłością okazuje się najpotężniejszą bronią na Ziemi. ”

Supermocarstwo spełnia krytyczny cel; to nie tylko przekonujący portret odwagi pod ostrzałem – zademonstrowany przez Zełenskiego, ukraińskie siły zbrojne i jej naród – ale także poruszająca obrona demokracji i ludzkiej tęsknoty za wolnością. Niektórzy widzowie mogą być skłonni przewracać oczami na widok „celebryty” badającego kryzys geopolityczny, ale moim zdaniem byłoby to niesprawiedliwe i cyniczne ćwiczenie. To nie jest hollywoodzka lewica, która głosi liberalną ideologię; jest to człowiek z pasją opowiadający się za wartościami, które powinny uzyskać powszechne porozumienie ponadpartyjne. Mogę dodać, że Penn prowadzi zwięzły i wnikliwy wywiad, gdy rozmawia z różnymi rozmówcami, w tym z dyplomatami, przedstawicielami ukraińskiej obrony, burmistrzem Kijowa Witalijem Kliczką i doświadczonymi dziennikarzami.

Dokument porusza pilne pytania, na przykład, czy powinniśmy przyznać, że przystąpiliśmy już do III wojny światowej i czy podejście administracji Bidena do wspierania Ukrainy – powstrzymywanie zaawansowanej broni, która mogłaby pozwolić na zdecydowane zwycięstwo – przedłuża wojnę i gwarantuje impas, który ostatecznie faworyzuje Rosję.

Jak ujął to Zełenski w jednej ze swoich rozmów z Pennem, jego kraj jest stawiany w sytuacji, w której stawia opór na tyle, by przeżyć, ale nie wygrać. Aby podkreślić swój punkt widzenia, odwołuje się do ptasiej metafory.

„Aby latać, potrzebujesz dwóch skrzydeł” — mówi Pennowi. „Nie dawaj mi ani jednego skrzydła i [then say], „Kiedy polecisz?” Nigdy nie polecę jednym skrzydłem”.