Antybiotyki są często uznawane za cudowne leki, zdolne wyleczyć niegdyś śmiertelne infekcje i uratować niezliczone życia. Jednak nadużywanie i niewłaściwe stosowanie antybiotyków u ludzi, zwierząt i w rolnictwie ma poważne i często pomijane konsekwencje. Podczas gdy świat jest w pełni świadomy, że takie praktyki powodują oporność na środki przeciwdrobnoustrojowe (AMR), pod powierzchnią kryje się bardziej podstępne niebezpieczeństwo. Prawdziwym zagrożeniem jest głębokie zaburzenie mikrobiomu, jakie antybiotyki powodują — zaburzenie, które rozchodzi się, wpływając na każdy organ i funkcję naszego ciała.

Ciało ludzkie jest domem dla ogromnej, skomplikowanej społeczności mikroorganizmów, zbiorczo znanej jako mikrobiom. Obejmuje bakterie, grzyby i wirusy. Co zadziwiające, nasze ciała są gospodarzami około 38 bilionów komórek mikrobiologicznych, przewyższając liczebnie nasze własne komórki, których łączna liczba wynosi około 30 bilionów. Oznacza to, że jesteśmy bardziej mikrobiologiczni niż ludzie. Mikrobiom jelitowy odgrywa kluczową rolę w utrzymaniu naszego zdrowia. Pomaga w trawieniu, wspiera układ odpornościowy, wytwarza niezbędne składniki odżywcze, takie jak witamina K i niektóre witaminy z grupy B, i chroni przed patogenami. Różnorodność i równowaga tych społeczności mikrobiologicznych są niezbędne dla naszego dobrego samopoczucia.

Chociaż antybiotyki są niezbędne do leczenia infekcji bakteryjnych, ich nieracjonalne stosowanie może siać spustoszenie w mikrobiomie. Antybiotyki nie rozróżniają szkodliwych patogenów od pożytecznych bakterii. Kiedy przyjmujemy antybiotyki, zwłaszcza te o szerokim spektrum działania, niszczą one znaczną część bakterii jelitowych. To zaburzenie, znane jako dysbioza, może mieć poważne i długotrwałe skutki. Nawet pojedyncza seria antybiotyków może wywołać dysbiozę trwającą miesiącami, a nawet latami.

Dysbioza może powodować poważniejsze schorzenia, takie jak zapalna choroba jelit i zespół jelita drażliwego. Zdrowy mikrobiom jest niezbędny dla silnego układu odpornościowego. Dysbioza może upośledzać funkcje odpornościowe, czyniąc organizm bardziej podatnym na infekcje i choroby autoimmunologiczne. Mikrobiom jelitowy odgrywa również kluczową rolę w regulacji metabolizmu.

Mikrobiom jelitowy oddziałuje z różnymi organami za pośrednictwem złożonych sieci znanych jako osie jelitowo-narządowe. Oddziaływania te wpływają na ogólny stan zdrowia i funkcjonowanie organizmu. Oś jelitowo-mózgowa łączy mikrobiom jelitowy z mózgiem, gdzie dysbioza może zmieniać poziom neuroprzekaźników i chemię mózgu, wpływając na nastrój, poznanie i stany zdrowia psychicznego, takie jak lęk i depresja. Oś jelitowo-wątrobowa obejmuje transport metabolitów bakteryjnych i toksyn z jelit do wątroby. Dysbioza może zwiększać przepuszczalność jelit („nieszczelne jelito”), umożliwiając przedostanie się większej ilości toksyn do wątroby i zaostrzając schorzenia wątroby, takie jak niealkoholowa stłuszczeniowa choroba wątroby. Oś jelitowo-skórna obejmuje wpływ mikrobiomu jelitowego na zdrowie skóry, gdzie dysbioza może zaostrzać schorzenia takie jak trądzik, egzema i łuszczyca, zmieniając ogólnoustrojowe odpowiedzi immunologiczne i funkcję bariery skórnej. Mikrobiom jelitowy wpływa na procesy metaboliczne, w tym pozyskiwanie energii z pożywienia i regulację metabolizmu glukozy i lipidów. Dysbioza może zaburzyć te procesy, przyczyniając się do takich schorzeń jak otyłość, cukrzyca i zespół metaboliczny.

Oprócz jelit mikrobiom odgrywa również kluczową rolę w innych częściach ciała. Mikrobiom skóry chroni przed szkodliwymi mikroorganizmami i wspiera zdrowie skóry. Mikrobiom dróg oddechowych pomaga bronić się przed infekcjami dróg oddechowych i utrzymuje zdrowie układu oddechowego. Stosowanie antybiotyków może potencjalnie prowadzić do chorób układu oddechowego, takich jak astma i przewlekła obturacyjna choroba płuc. Mikrobiom układu moczowo-płciowego, który obejmuje mikrobiom pochwy i układu moczowego, chroni przed infekcjami i utrzymuje zdrowie układu moczowego i rozrodczego. Dysbioza w tych obszarach może powodować takie schorzenia, jak bakteryjne zapalenie pochwy i infekcje dróg moczowych.

Jednym ze szczególnie niepokojących aspektów stosowania antybiotyków jest ich wpływ na oporność na kolonizację. Jest to zdolność rodzimego mikrobiomu jelitowego do ochrony przed kolonizacją przez patogenne mikroorganizmy. Pożyteczne bakterie zużywają dostępne składniki odżywcze, ograniczając zasoby dla patogenów. Zajmując miejsca adhezji na nabłonku jelitowym, bakterie komensalne zapobiegają przyczepianiu się i osiedlaniu patogenów. Stosowanie antybiotyków może zmniejszyć oporność na kolonizację, umożliwiając szkodliwym bakteriom zajęcie miejsca i proliferację, zwiększając ryzyko infekcji.

Biorąc pod uwagę głęboki wpływ antybiotyków na mikrobiom i długoterminowe konsekwencje zdrowotne dysbiozy, niezwykle ważne jest rozważne stosowanie antybiotyków. Wdrożenie alternatywnych praktyk, takich jak lepsza higiena, szczepienia i stosowanie bakteriofagów, może zmniejszyć zależność od antybiotyków.

Antybiotyki zrewolucjonizowały medycynę, ale ich niewłaściwe stosowanie stwarza poważne zagrożenia. Koncepcja, że ​​lek jest trucizną, gdy jest niewłaściwie stosowany, jest tutaj szczególnie istotna. W odpowiednich rękach te cudowne cząsteczki leczą infekcje i ratują życie. Jednak jeśli są niewłaściwie stosowane, zakłócają mikrobiom i przyczyniają się do wielu problemów zdrowotnych, stając się w zasadzie truciznami. Antybiotyki są doskonałym przykładem paradoksu lekarstwo-trucizna. Zachowanie równowagi naszego mikrobiomu jest niezbędne do utrzymania naszego zdrowia. Musimy dokładnie rozważyć stosowanie antybiotyków przed ich przyjęciem.

(Abdul Ghafur, konsultant ds. chorób zakaźnych w szpitalu Apollo w Ćennaju i koordynator Deklaracji Ćennaju w sprawie oporności na środki przeciwdrobnoustrojowe)