Nowelizacja kodeksu cywilnego miała uprościć oraz skrócić postępowanie spadkowe. Nowe przepisy rozszerzyły również dotychczasowy katalog przesłanek pozwalających na uznanie spadkobiercy za niegodnego dziedziczenia. Należy mieć na uwadze, że podjęcie takich działań wymaga przeprowadzenia sprawy sądowej. 

Do czasu znowelizowania przepisów, kodeks cywilny przewidywał trzy sytuacje, który umożliwiały pozbawienie praw do spadku: 

• Umyślne dopuszczenie się ciężkiego przestępstwa przeciwko spadkodawcy, 
• Nakłonienie spadkodawcy za pomocą podstępu lub groźby do sporządzenia lub odwołania testamentu albo przeszkodzenie mu w dokonaniu tych czynności,
• Umyślne ukrycie lub zniszczenie testamentu spadkodawcy, a także podrobienie lub przerobienie go oraz świadome skorzystanie z podrobionego lub przerobionego testamentu przez inną osobę. 

Przepisy, które weszły w życie 15 listopada 2023 r., rozszerzyły ten katalog o dwie przesłanki. Zgodnie z nowelizacją, spadkobierca może zostać uznany za niegodnego dziedziczenia, gdy: 

• Uporczywie unikał wywiązania się z obowiązku alimentacyjnego wobec spadkodawcy, określonego orzeczeniem sądowym, porozumieniem sądowym lub umową, 
• Uporczywie unikał wykonywania obowiązku opieki nad spadkodawcą, wynikającego z władzy rodzicielskiej, opieki, funkcji rodzica zastępczego, obowiązków małżeńskich czy szacunku i wsparcia między rodzicem a dzieckiem. 

Jak podaje serwis infor.pl, przepisy te mogą mieć zastosowanie na przykład w sytuacji, gdy senior przez lata nie mógł liczyć na jakiekolwiek wsparcie ze strony swoich bliskich, mimo realnej możliwości udzielenia pomocy. 

Wprowadzone zmiany mają umożliwić pozostałym spadkobiercom sprzeciwienie się sytuacji, w której spadek miałby trafić w ręce osoby niewykonującej obowiązków, np. wsparcia materialnego.

„Powszechnie nieakceptowane są zdarzenia, w następstwie których majątek spadkodawcy otrzymuje osoba, która swoim karygodnym, często nacechowanym złą wolą, zaniechaniem uniemożliwiała za życia spadkodawcy zaspokojenie jego podstawowych potrzeb życiowych.” – podano w uzasadnieniu projektu nowelizacji.

Wskazano również, że „system prawny powinien reagować na etycznie niewłaściwe zachowania osób, które mogą osiągnąć korzyści ze spadku„. Resort sprawiedliwości podkreślił też, że wprowadzone zmiany mają istotne znaczenie z uwagi na częste przypadki powoływania do dziedziczenia faktycznych opiekunów. 

Osoba, którą sąd uznał za niegodną dziedziczenia, zostaje wyłączona od dziedziczenia ustawowego i testamentowego jakby nie dożyła otwarcia spadku. Wydane orzeczenie ma charakter wsteczny, a spadkobierca uznany za niegodnego nie ma prawa do zachowku. 

Sąd morze orzec o niegodności dziedziczenia z dwóch nowych powodów, kiedy zachowania uzasadniające niegodność dziedziczenia wystąpiły po 15 listopada 2023 r.