Rozważamy wspólnie z prawnikiem kilka kwestii, na które warto zwrócić uwagę, aby się w takiej sytuacji zabezpieczyć przed przynajmniej częścią problemów. 

Wspólny majątek

Zawarcie
małżeństwa spowodowało powstanie między Janem i Marią wspólności
majątkowej. Z chwilą śmierci jednego z
małżonków wspólność ta ustaje i powstaje w jej miejsce wspólność udziałowa.
Maria nie musi podejmować w tym zakresie żadnych czynności. Śmierć Jana
spowodowała ustanie majątku wspólnego z mocy samego prawa.

Nagła śmierć małżonka a brak
testamentu

W
sytuacji, gdy małżonek nie pozostawia testamentu, obowiązuje dziedziczenie
według ustawy (kodeks cywilny) i w kolejności w niej określonej. W pierwszej
kolejności do spadku są powołane dzieci spadkodawcy oraz jego małżonek.
Dziedziczą oni w częściach równych, jednak małżonek jest dodatkowo chroniony –
część, która mu przypadnie, nie może być mniejsza niż 1/4 całości spadku. Co
istotne, dzieci zmarłego dziedziczą niezależnie od tego, czy pochodzą z
małżeństwa, zatem nie muszą to być wspólne dzieci zmarłego i jego małżonka.

Na
mocy ustawy, majątek Jana zostaje podzielony między żonę i dzieci, którzy stają
się współwłaścicielami domu i mieszkania. Połowa domu i mieszkania należy do
Marii w wyniku ustania wspólności majątkowej małżeńskiej. Do drugiej połowy
nieruchomości pozostałej po zmarłym Janie uprawnieni są spadkobiercy: żona oraz
dzieci. W tej sytuacji, udział ½ własności nieruchomości odziedziczą Maria i
dwójka dzieci – każdy w wysokości 1/3 udziału.

Możliwość sprzedaży mieszkania

Powyższe
oznacza, że jeżeli Maria chciałaby
sprzedać mieszkanie, musiałaby uzyskać zgodę swoich dzieci, ponieważ każde z
nich ma swój udział w nieruchomości, która stanowi część ich majątku.

Jak uzyskać potrzebną zgodę w przypadku
małoletnich dzieci?

Kodeks
rodzinny reguluje tą kwestię – majątkiem dziecka zarządzają jego
przedstawiciele ustawowi. Zarząd ten polega na podejmowaniu czynności
dotyczących majątku dziecka w imieniu i ze skutkiem dla tego dziecka przez
jego rodzica. Kodeks rodzinny wyszczególnia w tym zakresie czynności zwykłego
zarządu i czynności przekraczające zakres zwykłego zarządu. Czynności zwykłego
zarządu związane są z codziennym użytkowaniem i utrzymaniem majątku dziecka,
bez konieczności uzyskania zgody sądu lub innego organu (np. wydawanie
pieniędzy z rachunku bankowego dziecka na codzienne potrzeby, dokonywanie
zakupów dla dziecka, takich jak ubrania, jedzenie, kosmetyki itp., opłacanie
rachunków za mieszkanie, media, opłaty szkolne itp., wykonywanie niezbędnych
napraw i konserwacji majątku dziecka, np. samochodu, sprzętu AGD itp.).

W
przypadku podejmowania decyzji, które wykraczają poza zwykły zarząd, np.
sprzedaż nieruchomości dziecka, konieczne jest uzyskanie zgody sądu lub innego
organu.

W
tym przypadku przedstawiciel ustawowy (w opisywanym przypadku – Maria) musi
uzyskać zezwolenie sądu opiekuńczego na sprzedaż nieruchomości. Stanowi o tym
art. 101 § 3 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, zgodnie z którym rodzice nie
mogą bez zezwolenia sądu opiekuńczego dokonywać czynności przekraczających
zakres zwykłego zarządu ani wyrażać zgody na dokonywanie takich czynności przez
dziecko.

Sprzedaż
mieszkania, które zostało zakupione wspólnie przez małżonków, a które zostało
odziedziczone przez żonę i dzieci po zmarłym mężu, może być skomplikowanym
procesem. Wymaga to odpowiedniego podejścia i podejmowania decyzji w sposób
świadomy, aby nie naruszać prawa i interesów wszystkich stron. Konsekwencją braku zezwolenia Sądu opiekuńczego
z art. 101 § 3 K.r.io. jest nieważność dokonanej czynności (uchwała
pełnego składu Izby Cywilnej Sądu Najwyższego z dnia 30 kwietnia 1977
roku, sygn. akt III CZP 73/76).

Jak
zabezpieczyć się na wypadek śmierci w przypadku wspólnej własności
nieruchomości?

Aby
uniknąć wielu skomplikowanych i stresujących sytuacji, które czekają Marię i
dzieci warto załatwić wszystkie formalności związane z dziedziczeniem swojego
majątku za życia.

Przede
wszystkim warto rozważyć sporządzenie testamentu. Dzięki niemu można dokładnie
określić, co ma się stać z nieruchomościami po śmierci jednego z małżonków.
W przypadku, gdy nie ma testamentu, decyzje dotyczące majątku są
podejmowane na podstawie ustawy, co może prowadzić do niepożądanych
konsekwencji i wielu trudności. Zgodnie
z Kodeksem cywilnym, w przypadku braku testamentu małżonek dziedziczy 1/4
majątku zmarłego, a dzieci łącznie dziedziczą pozostałe 3/4. Dzięki temu w przypadku śmierci jednego z
małżonków drugi małżonek nie zostanie pozbawiony środków do życia, a dzieci
będą miały zapewniony udział w majątku rodziców.

Jednakże,
jeśli małżonkowie mają inne życzenia co do podziału swojego majątku, powinni
sporządzić testament, w którym określą, jak majątek ma być dzielony po śmierci
jednego z nich. W takim przypadku mogą oni niemal dowolnie określić, kto ma
dziedziczyć i w jakich proporcjach.

Warto
również pamiętać, że w polskim prawie istnieje możliwość rozdzielenia
poszczególnych składników spadku na konkretne osoby (nawet niepowołane do
spadku) w drodze zapisu windykacyjnego. Dlatego przed podjęciem decyzji o
zabezpieczeniu sytuacji na wypadek nagłej śmierci jednego z małżonków, warto
skonsultować się z prawnikiem lub notariuszem, którzy pomogą w wyborze
najbardziej odpowiedniej formy dziedziczenia.

radca prawny Anna Albińska