Wstęp

Rosyjska agresja na Ukrainę, która rozpoczęła się 24 lutego 2022 r., spowodowała ruchy migracyjne milionów Ukraińców (w tym obywateli innych krajów, które wojna złapała na Ukrainie), którzy w obawie o życie i zdrowie oraz uciekając przed wojną, zdecydowali się opuścić kraju, szukając schronienia w Rumunii i Mołdawii, na Węgrzech i Słowacji oraz w innych krajach, ale przede wszystkim w Polsce. Wśród dziesiątek tysięcy ludzi, którzy codziennie, a zwłaszcza w dniach i tygodniach bezpośrednio po wybuchu agresji, dominowali matki z dziećmi i osoby starsze.

Nie można jednak nie zauważyć, że Ukrainę opuściła także duża (bezprecedensowa w historii polskiego systemu migracyjnego i azylowego) grupa małoletnich bez opieki – dzieci, które znalazły się na terytorium Polski bez rodziców lub opiekunów prawnych, podróżując m.in. na przykład z dziadkami, starszym rodzeństwem, dalszymi krewnymi, a nawet po prostu z przyjaciółmi rodziny lub sąsiadami jako ich faktycznymi opiekunami.

W konsekwencji polskie władze nagle stanęły przed ogromnym wyzwaniem logistycznym i prawnym, gdyż musiały z jednej strony szybko i skutecznie zapewnić schronienie i pomoc humanitarną uciekającym z Ukrainy, a z drugiej zdecydować, w jaki sposób tę pomoc koordynować i inne formy wsparcia i jakie ramy prawne należy mu nadać. Niezależnie od tego, czy oprzeć się w tym zakresie na rozwiązaniach już istniejących w polskim prawie migracyjnym i azylowym (zwłaszcza w ustawie o udzielaniu cudzoziemcom ochrony na terytorium RP i ustawie o cudzoziemcach2), czy też szukać rozwiązań specjalnych, więcej dostosowane do skali i charakteru przymusowej migracji z Ukrainy oraz potrzeb osób zmuszonych do opuszczenia kraju, w tym małoletnich bez opieki.

Polski ustawodawca wybrał tę drugą opcję, czego efektem jest uchwalona, ​​a następnie opublikowana w Dzienniku Ustaw w I poł. ustawa o pomocy obywatelom Ukrainy w związku z konfliktem zbrojnym na terytorium tego państwa3. marca 2022 r., a więc niecałe trzy tygodnie po rozpoczęciu rosyjskiej agresji.

Zakres niniejszego opracowania, skupiającego się na mechanizmach reprezentacji prawnej małoletnich bez opieki z Ukrainy, niestety nie pozwala na szczegółowe omówienie także innych ciekawych rozwiązań wprowadzonych do polskiego porządku prawnego w celu jak najpełniejszego zabezpieczenia dobra tego szczególnie bezbronnej grupy dzieci, w tym rejestr małoletnich obywateli Ukrainy, którzy przybyli na terytorium Polski bez faktycznych opiekunów lub przebywali w pieczy zastępczej na Ukrainie4. Podobnie w poniższej analizie nie skupiono się na problematyce ram prawnych placówek pieczy zastępczej ewakuowanych w całości wraz z podopiecznymi z Ukrainy – funkcjonujących nadal na prawie ukraińskim.

Głównym celem artykułu jest przedstawienie funkcjonujących obecnie na gruncie polskiego prawa modeli reprezentacji prawnej dzieci bez opieki – ze wszystkimi ich zaletami i wadami, a także rozważenie, czy starszy z tych modeli przetrwał lub przetrwałby okres sprawdzianem bezprecedensowej sytuacji migracyjnej spowodowanej rosyjską agresją na Ukrainę. W związku z tym – czy rzeczywiście zasadne było tworzenie nowych instytucji prawnych, wśród których najważniejszą z pewnością jest instytucja tymczasowego opiekuna dla małoletnich obywateli Ukrainy bez opieki