CIVICUS omawia ostatnie niepowodzenia w zakresie praw reprodukcyjnych w Polsce z Antoniną Lewandowską, krajową koordynatorką ds. orędownictwa w Fundacji na rzecz Kobiet i Planowania Rodziny (FEDERA). Założona w 1991 r. FEDERA koncentruje się na poprawie dostępu do aborcji i antykoncepcji, zwalczaniu przemocy ginekologicznej oraz zapewnianiu wsparcia i informacji na temat zdrowia seksualnego i reprodukcyjnego oraz praw. FEDERA prowadzi również krajową i międzynarodową działalność orędowniczą, w tym z Unią Europejską i Organizacją Narodów Zjednoczonych.

Polscy ustawodawcy niedawno odrzucili projekt ustawy, który miałby zdekryminalizować pomoc w aborcji. Projekt ustawy miał na celu złagodzenie przepisów dotyczących aborcji, w tym poprzez umożliwienie wysyłania tabletek aborcyjnych z zagranicy w celu przeprowadzenia aborcji medycznej, ale został odrzucony niewielką większością głosów 218 do 215. Polska ma obecnie niektóre z najsurowsze prawa aborcyjne w Europie, zezwalając na tę procedurę jedynie w przypadkach gwałtu, kazirodztwa lub zagrożenia życia osoby ciężarnej. Rządząca koalicja, która doszedł do władzy w grudniu 2023 r. zobowiązał się do reformy tych przepisów, ale spotkał się ze sprzeciwem grup konserwatywnych i nacjonalistycznych.

Jakie przeszkody napotykają kobiety chcące dokonać aborcji w Polsce?

Istnieje powszechne przekonanie, że aborcja jest w Polsce całkowicie nielegalna, ale nie jest to do końca prawdą. Podczas gdy kobieta może przerwać ciążę do 22. tygodnia bez ponoszenia konsekwencji prawnych, wszelkie formy pomocy w uzyskaniu aborcji są kryminalizowane. Obejmuje to dostarczanie pieniędzy na tabletki, dawanie tabletek i zawożenie kobiety do kliniki za granicą. Każdy, kto pomaga, może zostać oskarżony.

Z powodu tych ograniczeń wiele kobiet w Polsce dokonuje aborcji poza oficjalnym systemem medycznym. Większość aborcji jest wykonywana w domu zgodnie z wytycznymi Światowej Organizacji Zdrowia lub w klinikach za granicą. Jako aktywiści na rzecz praw do aborcji robimy, co w naszej mocy, aby edukować społeczeństwo i zapewnić, że osoby dokonujące aborcji w domu wiedzą, jak robić to bezpiecznie, ale z pewnością zdarzają się przypadki kobiet ryzykujących swoje zdrowie z powodu braku wiedzy. Są też lekarze, którzy wykonują aborcje nielegalnie, ale jest to utrzymywane w ścisłej tajemnicy ze względu na ryzyko prawne.

Pomimo surowych przepisów aborcja jest rzeczywistością dla wielu Polek. Badania pokazują, że znaczna część Polek dokona przynajmniej jednej aborcji w swoim życiu, zgodnie ze światowymi trendami. Niejasne ramy prawne i niespójne egzekwowanie, w połączeniu ze stygmatyzacją otaczającą aborcję, stwarzają znaczne trudności kobietom, które często są źle traktowane przez system, mimo że nie złamały żadnych przepisów.

Jaki był cel niedawno odrzuconego projektu ustawy aborcyjnej?

Odrzucony projekt ustawy miał na celu dekryminalizację pomocy w aborcji, zapewniając, że ludzie nie będą trafiać do więzienia za pomoc komuś w uzyskaniu pigułek aborcyjnych lub udzielanie innej powiązanej pomocy. Gdyby projekt ustawy został przyjęty, znacznie zmniejszyłby wyzwania, z jakimi borykają się kobiety starające się o aborcję.

Projekt ustawy był ponownie przedstawiany kilkakrotnie po restrykcyjnym orzeczeniu Trybunału Konstytucyjnego, a ostatnia próba nie przeszła przez trzy głosy, uniemożliwiając przejście do drugiego czytania w niższej izbie parlamentu. Spotkał się ze znacznym sprzeciwem ze strony byłej rządzącej partii Prawo i Sprawiedliwość oraz skrajnie prawicowych grup, ale także z obecnej koalicji rządzącej. Pomimo poparcia ze strony kilku partii, sprzeciw bardziej konserwatywnych członków doprowadził do jego porażki. Ten wynik wywołał poczucie zdrady wśród kobiet, które liczyły na lepszą ochronę ich praw reprodukcyjnych, oraz oburzenie opinii publicznej, które wywołało protesty. Inny projekt ustawy mający na celu dekryminalizację aborcji został już złożony podczas posiedzenia parlamentu po głosowaniu. Oczekuje się, że zostanie omówiony najwcześniej we wrześniu.

Czy jest to część szerszego trendu pogarszania się sytuacji praw kobiet?

Bycie kobietą zawsze było wyzwaniem w Polsce. Za rządów Prawa i Sprawiedliwości, rządzącej od 2015 do 2023 r., stało się to niezwykle trudnym doświadczeniem. Wiele osób ze strachu nie chciało mieć dzieci, ponieważ wiele kobiet zmarło w szpitalach z powodu niezwykle restrykcyjnych przepisów dotyczących aborcji i późniejszych procesów. Stworzyło to klimat, w którym nawet zajście w ciążę uważano za zbyt ryzykowne.

Ale obecny rząd podejmuje obiecujące kroki. Na przykład finansowany przez państwo program zapłodnienia in vitro, który został anulowany przez Prawo i Sprawiedliwość, został teraz przywrócony. Postępy poczyniono również w kwestiach legislacyjnych, takich jak niedawna petycja o zmianę prawnej definicji gwałtu, aby bardziej koncentrowała się na osobach pokrzywdzonych. Projekt ustawy został zatwierdzony przez parlament i teraz czekamy na decyzję prezydenta o uchwaleniu lub zawetowaniu proponowanej zmiany.

Minister zdrowia, kobieta, ciężko pracuje nad poprawą dostępu do antykoncepcji. Podczas gdy w starym systemie antykoncepcja awaryjna wymagała recepty, nowy rząd próbował udostępnić pigułkę bez recepty. Ustawa w tej sprawie przeszła głosowanie parlamentarne, ale ostatecznie została zawetowana przez prezydenta, który był członkiem Prawa i Sprawiedliwości przed ponownym wyborem w 2020 r. Następnie minister zdrowia opracowała plan awaryjny, dzięki któremu obecnie nie jest konieczne udanie się do gabinetu lekarskiego, aby uzyskać pigułkę, ponieważ farmaceuci mogą wypisywać recepty bezpośrednio. Nie jest to rozwiązanie ogólnokrajowe i nadal ma ograniczenia, ale jest to krok naprzód.

Tak więc odrzucenie ustawy aborcyjnej niekoniecznie wskazuje na szerszy regres we wszystkich aspektach praw kobiet. Jednak niechęć rządu do reformy prawa aborcyjnego, pomimo postępu w innych obszarach, odzwierciedla utrzymujące się nastroje antyaborcyjne wśród polityków.

Jakie są główne postulaty polskiego ruchu feministycznego?

Polski ruch feministyczny ma kilka kluczowych postulatów, które koncentrują się przede wszystkim na poprawie zdrowia seksualnego i reprodukcyjnego. Pierwszym priorytetem jest zapewnienie bezpłatnych, legalnych i dostępnych usług aborcyjnych. Istnieje również pilna potrzeba poprawy dostępu do antykoncepcji, ponieważ Polska ma obecnie jeden z najgorszych dostępów w Europie, nawet za krajami takimi jak Białoruś i Rosja.

Innym kluczowym żądaniem jest, aby kompleksowa, ideologicznie neutralna edukacja seksualna stała się obowiązkowa w szkołach. Definicja prawna gwałtu również musi zostać zaktualizowana, aby lepiej chronić ofiary; projekt ustawy jest obiecującym osiągnięciem w tym zakresie. Potrzebne są również ulepszenia w zakresie badań prenatalnych i opieki położniczej, a także postęp w długotrwałych kwestiach podkreślanych przez organy międzynarodowe, takie jak Europejski Trybunał Praw Człowieka.

Aby osiągnąć znaczący postęp, rząd powinien dotrzymać obietnic wyborczych i zapewnić, że partnerzy koalicyjni zobowiążą się do realizacji tych celów. Niezbędne jest uaktualnienie szkoleń pracowników służby zdrowia, szczególnie w zakresie procedur aborcyjnych, aby zająć się szerszym wpływem restrykcyjnych przepisów antyaborcyjnych na zdrowie i usługi socjalne. Niezbędne jest całościowe podejście do tych kwestii, aby promować prawa kobiet i poprawić ogólny dobrostan społeczny, ponieważ restrykcyjne przepisy wpływają nie tylko na autonomię jednostki, ale także na zdrowie i jakość życia wszystkich.

Przestrzeń obywatelska w Polsce jest oceniana jako „utrudniona” Monitorowanie CIVICUS.

Skontaktuj się z FEDERA poprzez jej strona internetowa Lub Instagram strona i śledź @FEDERApl na Twitterze.