Okazuje się, że ludzki mózg potrafi być zaskakująco odporny na działanie czasu.

W ramach nowego badania skatalogowano ludzkie mózgi odnalezione w materiałach archeologicznych na całym świecie i odkryto, że ten niezwykły narząd jest odporny na rozkład znacznie bardziej, niż sądziliśmy – nawet wtedy, gdy reszta tkanek miękkich ciała całkowicie się stopi.

Zespół naukowców kierowany przez tafonomistkę molekularną Alexandrę Morton-Hayward z Uniwersytetu Oksfordzkiego zidentyfikował ponad 4400 zachowanych ludzkich mózgów sprzed 12 000 lat. Wyniki zaprzeczają wcześniejszym dowodom wskazującym, że ludzki mózg jest jednym z organów, które jako pierwsze ulegają rozkładowi po śmierci.

Zdaniem ekspertów odkrycie stanowi archiwum, które możemy wykorzystać, aby lepiej zrozumieć naszą własną historię ewolucyjną i dotykające nas choroby.

„W medycynie sądowej dobrze wiadomo, że mózg jest jednym z pierwszych organów, które ulegają rozkładowi po śmierci, jednak to ogromne archiwum wyraźnie pokazuje, że istnieją pewne okoliczności, w których mózg przeżywa” – mówi Morton-Hayward.

„To, czy te okoliczności mają charakter środowiskowy, czy są związane z wyjątkową biochemią mózgu, jest w centrum naszych bieżących i przyszłych prac. Znajdujemy niesamowitą liczbę i typy starożytnych biomolekuł zachowanych w tych archeologicznych mózgach, a odkrywanie wszystkiego, co one zawierają, jest ekscytujące. może nam powiedzieć o życiu i śmierci naszych przodków.”

Archeologiczna konserwacja tkanek miękkich, gdy ciało pozostawione jest naturze (a nie sztucznie konserwowane poprzez balsamowanie lub zamrażanie), jest rzadkim zjawiskiem. Eksperymentalne badania rozkładu wykazały, że mózg jest jednym z pierwszych organów ulegających rozkładowi.

Uważano, że zachowanie ludzkiego mózgu w ciele, w którym wszystko inne oprócz kości uległo rozkładowi, jest zjawiskiem niezwykle rzadkim – wydarzeniem niemal jedynym w swoim rodzaju. Morton-Hayward i jej współpracownicy chcieli wiedzieć, jak rzadkie jest to naprawdę zjawisko, dlatego rozpoczęli globalne poszukiwania zachowanych ludzkich mózgów.

Ich praca polegała na dokładnym zapoznawaniu się z całą opublikowaną literaturą naukową, jaką udało im się zdobyć, a także kontaktowaniu się z historykami na całym świecie. Udokumentowali łącznie 4405 zachowanych ludzkich mózgów z 213 źródeł ze wszystkich kontynentów świata z wyjątkiem Antarktydy, w zapisach datowanych na połowę XVII wieku i później.

Mózgi pochodziły z różnych środowisk, w tym z masowego grobu z czasów hiszpańskiej wojny domowej, gdzie mózgi zachowały się nawet z niszczycielskimi ranami postrzałowymi; piaszczyste pustynie starożytnego Egiptu; ofiary rytualnych ofiar Inków na uśpionym wulkanie Llullaillaco około 1450 roku n.e.; Człowiek z Tollund z 220 r. p.n.e., znaleziony na torfowisku; i brzeg jeziora w Szwecji z epoki kamienia.

Warunki środowiskowe, w jakich znaleziono mózgi, powiązano ze sposobami naturalnej ochrony. Należą do nich odwodnienie, zamrażanie, garbowanie (na przykład na torfowiskach) i zmydlanie, podczas którego tłuszcze zamieniają się w woskopodobne pleśnie.

I jeszcze coś wyróżniało. Spośród 4405 mózgów niezwykle duża liczba – 1308, czyli prawie jedna trzecia wszystkich – to jedyne struktury tkanek miękkich, które przetrwały w skądinąd całkowicie szkieletowych szczątkach. Wszystkie one należały również do najstarszych mózgów, których wiek sięgał nawet 12 000 lat.

Metody konserwacji tych mózgów nie można powiązać z naturalnymi warunkami konserwacji. Znaleziono je w takich miejscach, jak płytkie i masowe groby, grobowce, wraki statków, kurhany, a nawet głowy pozbawione głów. Naukowcy twierdzą, że sugeruje to, że może istnieć mechanizm zachowania tkanek miękkich, specyficzny dla ośrodkowego układu nerwowego.

To, jaki może być ten mechanizm, wciąż pozostaje ogromnym znakiem zapytania, ale naukowcy uważają, że może to być interakcja między cząsteczkami w mózgu a czymś w środowisku. Na przykład białka, lipidy i cukry w mózgu mogą się łączyć i tworzyć stabilne spolimeryzowane makrocząsteczki w obecności pewnych metali, takich jak miedź, której jest dużo w mózgu.

Naukowcy planują zbadać to fascynujące zjawisko bardziej szczegółowo, aby ustalić, jak do niego dochodzi. Jednak z tego, co odkryli ci naukowcy, musimy się jeszcze wiele nauczyć.

„Zebrane tutaj archiwum stanowi pierwszy krok w kierunku kompleksowych, systematycznych badań starożytnych mózgów sprzed około 12 000 lat i jest niezbędne do maksymalizacji informacji molekularnych i morfologicznych, jakie dostarczają one jako najbardziej aktywny metabolicznie narząd w organizmie, a wśród najczęściej konserwowanych tkanek miękkich” – piszą autorzy w swoim artykule.

„Starożytne mózgi mogą dostarczyć nowych i unikalnych spostrzeżeń paleobiologicznych, pomagając nam lepiej zrozumieć historię głównych zaburzeń neurologicznych, starożytne funkcje poznawcze i zachowanie oraz ewolucję tkanek nerwowych i ich funkcji”.

Wyniki badań opublikowano w czasopiśmie „ Proceedings of the Royal Society B: Nauki biologiczne.