Polska została członkiem NATO w pierwszej kontrowersyjnej ekspansji NATO na wschód po upadku Związku Radzieckiego. W późniejszej kontrowersji wokół prób uczynienia Ukrainy członkiem NATO, Polska była jeszcze bardziej zagorzałym zwolennikiem USA niż tradycyjni silni sojusznicy USA z Europy Zachodniej. Można argumentować, że w niedawnym konflikcie Ukraina-Rosja, spośród wszystkich wiodących krajów europejskich, Polska zajęła najbardziej jastrzębie stanowisko przeciwko Rosji.

Niedawno opublikowany artykuł w Bulletin of Atomic Scientists (8.8.2024) wzbudził obawy dotyczące bliższej współpracy Polski i USA w zakresie energetyki jądrowej, która może mieć implikacje militarne. Artykuł zatytułowany „Zakup amerykańskich reaktorów jądrowych przez Europę Wschodnią dotyczy przede wszystkim więzi wojskowych, nie zmian klimatycznych” został napisany przez Mahę Siddiqui i MVRamana i został opublikowany po raz pierwszy 2 sierpnia 2024 r. Chociaż artykuł ten krótko wspomina o Rumunii, dotyczy głównie Polski.

W artykule tym autorzy twierdzą, że podczas gdy na zewnątrz promują energię jądrową jako sposób na osiągnięcie celów klimatycznych, „Polska i inne kraje Europy Wschodniej zdają się wykorzystywać zakupy energii jądrowej do wywierania nacisku geopolitycznego na Stany Zjednoczone. To pragnienie jest widoczne w ich równoległych działaniach na froncie militarnym. Biorąc pod uwagę trwającą wojnę na Ukrainie i napięcia w wielu częściach świata, połączenie geopolityki i technologii jądrowej może okazać się niebezpieczne, nawet jeśli jest nieskuteczne w łagodzeniu zmian klimatycznych”.

Ten ważny dokument informuje nas, że w ostatnich latach Polska zawarła szereg umów na budowę reaktorów jądrowych, w tym modne małe reaktory modułowe (SMR) ze Stanów Zjednoczonych i duże reaktory z Korei Południowej. W kwietniu prezydent Polski Andrzej Duda publicznie wyraził gotowość do przyjęcia broni jądrowej NATO. W wywiadzie opublikowanym w polskim serwisie informacyjnym ujawnił, że dzielenie się bronią jądrową było omawiane ze Stanami Zjednoczonymi „od jakiegoś czasu”. Poprzedni premier Mateusz Morawiecki również wyraził „zainteresowanie przyjęciem broni jądrowej w ramach polityki dzielenia się bronią jądrową NATO”.

W artykule dodano, że Polska związała się również militarnie ze Stanami Zjednoczonymi, stając się częścią amerykańskiej infrastruktury obrony przeciwrakietowej. Proces ten rozpoczął się za rządów George’a W. Busha i trwał przez kolejne prezydentury USA. Ostatnio, w ramach budżetu administracji Bidena na obronę na rok 2024, Missile Defence Agency poprosiła o fundusze na dokończenie budowy ośrodka w Polsce, w którym zostanie zainstalowany system obrony przeciwrakietowej Aegis Ashore i zakup pocisków do tego ośrodka.

Ponadto autorzy mówią nam, że Polska stała się jednym z największych importerów sprzętu wojskowego w Europie, ustępując jedynie Ukrainie, kupując sprzęt wojskowy wart miliardy dolarów od Stanów Zjednoczonych. Tylko w roku podatkowym 2023 Polska kupiła śmigłowce Apache (12 miliardów dolarów), system rakiet artyleryjskich o wysokiej mobilności (10 miliardów dolarów), zintegrowany system dowodzenia obroną powietrzną i przeciwrakietową (4 miliardy dolarów) i czołgi podstawowe M1A1 Abrams (3,75 miliarda dolarów).

Wydatki wojskowe Polski w 2023 r. były o 75 proc. wyższe niż w 2022 r. i o 181 proc. wyższe niż w 2014 r. Polska znalazła się również w gronie 20 największych importerów broni na świecie w okresie 2019–2023, a jej udział w imporcie wzrósł czterokrotnie w porównaniu z poprzednim okresem 2014–2018. Prawie połowa tego importu pochodziła ze Stanów Zjednoczonych.

W „Zintegrowanej Strategii Krajowej” dla Polski z czerwca 2022 r. dwa najważniejsze cele misji Departamentu Stanu USA zostały określone jako obejmujące zaangażowanie wojskowe i przyjęcie nowej technologii energetycznej, w tym energii jądrowej. W tym dokumencie twierdzi się, że „według wszelkich dowodów, nacisk na energię jądrową w Europie Wschodniej wydaje się być napędzany nie głównie przez zmiany klimatyczne, ale przez staromodną geopolitykę w znacznej mierze”.

Autorzy ostrzegają w odpowiednim momencie: „Budowanie sił zbrojnych przy użyciu technologii USA i rozszerzanie obecności wojskowej USA w regionie, a nawet ewentualne bazowanie broni jądrowej w Polsce, może zwiększyć prawdopodobieństwo katastrofalnej wojny między Rosją a NATO. Taka wojna byłaby spotęgowana przez potencjalne skażenie radioaktywne spowodowane celowymi lub nieumyślnymi atakami na reaktory jądrowe, co ilustruje elektrownia jądrowa w Zaporożu na Ukrainie, którą Rosja okupuje od marca 2022 r. i wykorzystuje jako źródło nacisku”.

Autorzy podsumowują: „Inwestycje w energię jądrową w Europie Wschodniej ukrywają geopolityczne i militarne motywacje za zasłoną dymną walki ze zmianą klimatu. Kiedy te motywacje skutkują masowym zakupem sprzętu wojskowego, jego produkcja i eksploatacja zwiększy emisję dwutlenku węgla. Co gorsza, rozbudowa sił zbrojnych zwiększy również ryzyko konfliktu, potencjalnie prowadząc do katastrofalnej wojny, która może obejmować broń jądrową”.

Ten ważny dokument należy postrzegać jako bardzo aktualne wezwanie, bardzo ważne wezwanie do unikania tworzenia nowych ryzyk, bardzo wysokich ryzyk w geopolitycznie bardzo wrażliwej części świata. W szczególności dokument ten zasługuje na poważną uwagę w Europie. Oczywiste jest, że już głęboko zaniepokojony świat powinien aktywnie podejmować działania, aby uniknąć tworzenia jakichkolwiek poważniejszych ryzyk w wrażliwych obszarach. Istnieje potrzeba znacznie większego zaangażowania na rzecz pokoju i należy lepiej uznać szerzej, że unikanie konfliktów i nieustannego wyścigu zbrojeń, choć jest najważniejsze samo w sobie, może również w znacznym stopniu przyczynić się do ograniczenia zmian klimatycznych.

Bharat Dogra jest Honorowym Konferansjerem, Campaign to Save Earth Now. Jego ostatnie książki to Planet in Peril, Protecting Earth for Children, Earth without Borders i A Day in 2071.