Unia Europejska dąży do ujednolicenia systemu kolei w państwach członkowskich w zakresie cyfrowej łączności i bezpieczeństwa prowadzenia ruchu oraz uzyskania zharmonizowanego poziomu technicznego. Organizacje związane z rynkiem kolejowym opracowały program, którego celem będzie uzyskanie interoperacyjności kolei. Jednym z narzędzi tego projektu jest system GSM-R (specjalna łączność cyfrowa przeznaczona dla kolei). PKP założyło ok. 14 tys. km linii do zabudowania tym systemem w ramach projektu pn.: „Budowa infrastruktury systemu ERTMS GSM-R na liniach kolejowych PKP PLK S A w ramach NPW ERTMS”. 

Zgodnie z założeniami resortu infrastruktury, wdrożenie GSM-R w skali całej sieci kolejowej miało być zrealizowane z końcem 2023 r. Natomiast system miał osiągnąć pełną funkcjonalność w okresie między styczniem i grudniem 2024 r. Po tym etapie miało nastąpić przełączenie analogowego systemu na cyfrowy GSM-R. Zgodnie z planem „PKP PLK S.A. powinna wywiązać się do końca 2021 r. z obowiązku zawarcia umów z operatorami na korzystanie z roamingu GSM – GSM-R oraz cyklicznego informowania o postępach robót ministra właściwego ds. transportu, ministra właściwego ds. rozwoju regionalnego, Centrum Unijnych Programów Transportowych i Prezesa Urzędu Transportu Kolejowego” – wskazuje Najwyższa Izba Kontroli w raporcie opublikowanym na początku sierpnia br.

Opóźnienia w realizacji inwestycji sięgają blisko 3 lat

„Zarząd PKP PLK S.A. niewłaściwe zaplanował wdrożenie systemu GSM-R (…) Wskutek niestaranności PKP PLK S.A. konieczne było wprowadzenie aneksu do umowy z wykonawcą, który zmienił plan budowy terminali i tym samym wydłużył termin zakończenia inwestycji. Ponadto nie przeciwdziałano kolizjom, które wystąpiły w związku realizowanymi innymi inwestycjami na sieci PKP PLK S.A. W konsekwencji PKP PLK S.A. wstrzymała m.in. wdrożenie systemu GSM-R na długości ok. 900 km linii (…) Ponadto nierzetelnie zaplanowano przeprowadzenie prac budowlanych, nie uwzględniając ryzyka niedysponowania całością gruntów na cele budowlane. W efekcie prace te nie rozpoczęły się w zaplanowanym terminie na 63 nieruchomościach, do których PKP PLK S.A. nie miała prawa do prowadzenia prac budowlanych ” – wylicza NIK w podsumowaniu przeprowadzonej kontroli

Według ustaleń NIK, który skontaktował się z wykonawcą projektu, opóźnienie w realizacji tej inwestycji wynosi już ponad 1000 dni, czyli ponad 33 miesiące, a to daje blisko trzy lata. W związku z tym nie będzie dotrzymany termin wdrożenia GSM-R w zaplanowanym zakresie. Dodatkowo spowoduje to kolejne opóźnienie w zrealizowaniu innych inwestycji m.in. związanych z ETCS. Wymagają one zakończenia działań z systemem GSM-R.

Systemu nie ma, ale premie już trafiły do członków zarządu

Jak czytamy w raporcie, Rada Nadzorcza PKP uznała cel zarządczy związany z uzyskaniem w 2021 r. założonych parametrów sprawności sieci GSM-R za zrealizowany i zarekomendowała wypłacenie Zarządowi PKP PLK S.A. premii z tego tytułu. Inne zdanie w tej sprawie ma NIK. 

„Zarząd PKP PLK S.A. nie wykonał celu zarządczego (finansowe i niefinansowe wskaźniki wykorzystywane jako mierniki stopnia realizacji założonych celów) związanego z uzyskaniem określonej sprawności systemu GSM-R. Wykazał średnią sprawność obsługi w 2021 r. za pomocą parametru, który został wyliczony nie na linii zarządzanej przez PKP PLK S.A., ale na linii należącej do Pomorskiej Kolei Metropolitalnej S.A. Rada Nadzorcza PKP PLK S.A. uznała, że ten cel zarządczy został osiągnięty i wystąpiła do Walnego Zgromadzenia Spółki o wypłatę nienależnej premii dla ośmiu członków Zarządu PKP PLK S.A. w wysokości 36,7 tys. zł. Premia została wypłacona. NIK wystąpiła do Prezesa PKP PLK S.A. o zwrot przez członków Zarządu tej Spółki nienależnie wypłaconych pieniędzy” – czytamy w raporcie NIK. 

Transformacja polskich kolei w tempie 1,5 km na rok

Na tym nie koniec ustaleń Najwyższej Izby Kontroli. Kolejnym elementu programie w „Strategii Rozwoju Kraju” było zbudowanie systemu ETCS „do końca 2014 r. na 224 km linii, do końca 2017 r. na 900 km linii, a na koniec 2023 r. na 2000 km linii„. Tempo realizacji planu znacząco spadło już w pierwszej fazie budowy.

W ciągu niecałych trzech lat, od końca 2019 r. do 1 czerwca 2022 r., zbudowano system ETCS na długości zaledwie 3,1 km linii kolejowych. W takim tempie (zakładając liniowość przyrostu) podłączenie systemu ETCS potrwa jeszcze około 645 lat na zaplanowanych pozostały ponad 1000 km linii kolejowych.

PKP otrzymało 9,4 mld zł dotacji z UE na kolej

Jednocześnie NIK podkreśla, że w okresie objętym kontrolą na wdrażanie systemów ETCS i GSM-R w ramach dedykowanych temu projektów przyznano spółce dofinansowanie UE w kwocie ok. 9,4 mld zł”.

Zdaniem NIK nie wystąpiły obiektywne przyczyny niezrealizowania tych inwestycji w wyznaczonym terminie. Przygotowanie i planowanie danej inwestycji powinno być przeprowadzone tak, aby zapewnić osiągnięcie zakładanych celów w planowanym terminie. Ponadto budowa ETCS w ramach innych umów niż poddane kontroli również nie była przeprowadzana zgodnie z planem. Przykładowo jedna z inwestycji dotycząca sieci bazowej transeuropejskiej sieci transportowej (TEN-T) była opóźniona o co najmniej 26 miesięcy.