The Światowa Organizacja Własności Intelektualnej (WIPO), agencja ONZ zajmująca się własnością intelektualną i innowacjami, chce chronić taką wiedzę przed wyzyskiem. 193 państwa członkowskie WIPO będą negocjować porozumienie w dniach 13–24 maja w siedzibie agencji w Genewie.

Wykorzystywanie zasobów genetycznych i związanej z nimi tradycyjnej wiedzy bez zgody tych, którzy je posiadają, i bez możliwości czerpania przez ich posiadaczy korzyści. Zasoby genetyczne zawarte są na przykład w składnikach kosmetyków, roślinach leczniczych, uprawach rolnych i rasach zwierząt.

Zasoby te są coraz częściej wykorzystywane we wszystkim, od kosmetyków po nasiona, leki, biotechnologię i suplementy diety.

Ponieważ publikowanie pochodzenia innowacji nie jest obowiązkowe, wiele krajów rozwijających się obawia się, że przyznawane są patenty, które albo obchodzą prawa ludności tubylczej, albo są wydawane na istniejące wynalazki. Takie sprawy mogą zakończyć się długotrwałymi bataliami prawnymi. „Nazywa się to potocznie biopiractwem,” powiedział Wend Wendland, dyrektor działu wiedzy tradycyjnej WIPO.

Chociaż naturalne zasoby genetyczne same w sobie nie mogą być bezpośrednio chronione jako własność intelektualna – ponieważ nie są wytworem ludzkiego umysłu – wynalazki opracowane przy ich użyciu mogą być, najczęściej w drodze patentu, twierdzi WIPO.

Wynalazki oparte na zasobach genetycznych i związanej z nimi tradycyjnej wiedzy wykorzystywanej i konserwowanej przez ludność tubylczą przez pokolenia mogą kwalifikować się do ochrony w drodze systemu patentowego.

Co mówi projekt porozumienia?

Zgłaszający patent będą musieli ujawnić, z jakiego kraju pochodzą zasoby genetyczne wykorzystane w wynalazku oraz rdzenni mieszkańcy, którzy dostarczyli tradycyjnej wiedzy.

Celem jest zwiększenie „skuteczność, przejrzystość i jakość„systemu patentowego, twierdzi WIPO, aby mieć pewność, że wynalazek jest rzeczywiście nowy i że zainteresowane kraje i społeczności wyraziły na to zgodę.

Ponad 30 krajów ma takie wymogi dotyczące ujawniania informacji w swoich przepisach krajowych. Większość z nich to kraje rozwijające się, w tym Chiny, Brazylia, Indie i Republika Południowej Afryki, ale są też państwa europejskie, takie jak Francja, Niemcy i Szwajcaria. Procedury te są jednak różne i nie zawsze są obowiązkowe.

Przejrzystość powinna przyspieszyć wdrażanie protokołu z Nagoiktóre stanowi, że osoby dostarczające zasoby genetyczne lub wiedzę tradycyjną powinny czerpać korzyści – finansowe lub inne – wynikające z ich wykorzystania.

Kolumbia na czele ataku

Kraje rozwijające się od dziesięcioleci wzywają do większej przejrzystości w zakresie pochodzenia zasobów genetycznych, ale to Kolumbia zwróciła się z pierwszym oficjalnym wnioskiem do WIPO w 1999 r.

Zredukowanie 5000 stron dokumentacji na ten temat do 11-stronicowego projektu umowy zajęło lata negocjacji.

Dwa lata temu kraje nieoczekiwanie zgodziły się na zwołanie konferencji dyplomatycznej w 2024 r. w celu zawarcia porozumienia. Jedynie Stany Zjednoczone i Japonia oficjalnie odcięły się od tej decyzji, nie sprzeciwiając się jednak konsensusowi.

WIPO ma nadzieję, że porozumienie zostanie przyjęte w drodze konsensusu, a nie głosowania. Dla ludności tubylczej i krajów rozwijających się porozumienie „byłoby postrzegane jako zwycięstwo” – powiedział AFP Thiru Balasubramaniam z organizacji pozarządowej Knowledge Ecology International.

Punkty zaczepienia

Jednak kilka kwestii nadal wymaga rozwiązania, w tym to, co dzieje się z tymi, którzy łamią zasady.

Projekt tekstu daje wnioskodawcom patentowym szansę sprostowania wszelkich nieujawnień informacji przed nałożeniem sankcji, a patent można unieważnić jedynie w przypadku zamiaru dokonania oszustwa.

Kraje muszą także uzgodnić definicję zasobów genetycznych.

Istnieją różnice zdań co do informacji, jakie muszą przedstawić zgłaszający patenty: czy powinni na przykład podać kraj, w którym rosła roślina, czy też miejsce pochodzenia tej rośliny?

Istnieją również pytania dotyczące zakresu umowy, na przykład dotyczące tego, czy uwzględnić ludzkie zasoby genetyczne.

Międzynarodowa Izba Handlowa wezwała państwa członkowskie WIPO do „uwzględnić głos społeczności biznesowej, aby osiągnąć odpowiednią równowagę„, aby nie utrudniać innowacji.