W niedawnym badaniu przeprowadzonym na Uniwersytecie Normalnym w Pekinie naukowcy wykazali, że na niektóre zdolności poznawcze, szczególnie te związane z metapoznaniem i mentalizacją, znacząco wpływają czynniki środowiskowe, potencjalnie w większym stopniu niż genetyka. Badanie opublikowane w Raporty komórkowewykorzystali model eksperymentalny oparty na bliźniakach, aby zbadać, w jaki sposób czynniki genetyczne i środowiskowe przyczyniają się do przetwarzania poznawczego, ujawniając zaskakujące spostrzeżenia na temat tego, jak myślimy i rozumiemy stany psychiczne swoje i innych.

Badania wykazały, że inteligencja ogólna, często mierzona jako iloraz inteligencji (IQ), ma znaczący składnik dziedziczny, co sugeruje, że genetyka odgrywa istotną rolę w zdolnościach poznawczych. Jednak odkrycia te dotyczą głównie podstawowych funkcji poznawczych, takich jak pamięć, percepcja i uwaga, które wspólnie leżą u podstaw ogólnej inteligencji.

Natomiast mniej wiadomo na temat bardziej zróżnicowanych funkcji poznawczych, takich jak metapoznanie i mentalizowanie. Metapoznanie odnosi się do świadomości i zarządzania własnymi procesami poznawczymi, takimi jak uczenie się i rozwiązywanie problemów, natomiast mentalizowanie polega na rozumieniu i interpretowaniu stanów psychicznych siebie i innych, kluczowych dla skutecznej interakcji społecznej.

Umiejętności te mają fundamentalne znaczenie dla sukcesu osobistego i akademickiego, co czyni je krytycznymi obszarami studiów. Jednakże stopień, w jakim na te zdolności wpływają czynniki genetyczne i środowiskowe, nie został dokładnie zbadany.

„Wcześniejsze badania sugerowały, że inteligencja ogólna – często określana jako iloraz inteligencji lub IQ – ma odziedziczalność w zakresie od 50% do 80%” – powiedział starszy i korespondujący autor Xiaohong Wan z Beijing Normal University w Chinach. „Nasze badanie może być pierwszym, które wykaże, że środowisko może mieć znacznie większy wpływ na inny rodzaj zdolności poznawczych, znany jako metapoznanie i mentalizowanie”.

W badaniu wzięło udział 251 zdrowych praworęcznych uczestników, w tym 65 par bliźniąt jednojajowych (mających prawie 100% wspólnych genów) i 55 par bliźniąt dwuzygotycznych (mających około 50% zmienności genetycznej), wszyscy rekrutowani od bliźniaka BeTwiSt baza danych w Instytucie Psychologii Chińskiej Akademii Nauk. Aby uwzględnić te zmienne w swojej analizie, badacze ocenili pochodzenie społeczno-ekonomiczne uczestników, w tym poziom wykształcenia i miesięczny dochód.

Badając podobieństwa i różnice w cechach i zachowaniach między bliźniętami jednojajowymi i dwuzygotycznymi, badacze mogą skutecznie przeanalizować udział czynników dziedzicznych (genetycznych) i czynników środowiskowych. Jeśli bliźnięta jednojajowe wykazują większe podobieństwo cech w porównaniu do bliźniąt dwujajowych, sugeruje to wpływ genetyczny. Jeśli oba typy bliźniąt wykazują podobny poziom podobieństwa, wskazuje to na silniejszą rolę czynników środowiskowych.

Aby ocenić funkcje poznawcze, każdy uczestnik przeszedł dwa różne zadania: jedno dotyczące metapoznania i drugie dotyczące mentalizacji. Zadanie metapoznawcze obejmowało uczestników obserwujących wizualny obraz poruszających się kropek (kinematogram losowych kropek) i określających ogólny kierunek ruchu. Następnie uczestnicy ocenili swoją pewność co do swojej decyzji, nie otrzymując informacji zwrotnej na temat ich trafności. W tym zadaniu oceniano ich zdolność do oceny i raportowania własnych procesów poznawczych.

Zadanie mentalizujące wymagało od uczestników oszacowania pewności, jaką inny bliźniak, ich rodzeństwo lub inny uczestnik, miał przy podejmowaniu decyzji dotyczącej podobnego zadania. Było to trudne, ponieważ uczestnicy nie mieli bezpośrednich informacji na temat wyborów drugiej osoby ani poziomu jej pewności; mogli jedynie polegać na obserwacji czasu reakcji.

W przeciwieństwie do tradycyjnie wysokiej odziedziczalności obserwowanej w przypadku ogólnych zdolności poznawczych, takich jak inteligencja, naukowcy odkryli, że na metapoznanie i mentalizację silniej wpływają czynniki środowiskowe niż genetyczne.

W szczególności naukowcy zaobserwowali, że w przypadku zadań obejmujących procesy metapoznawcze podobieństwo wyników między bliźniętami można przypisać bardziej wspólnemu wychowaniu i wspólnym doświadczeniom niż ich strukturze genetycznej. Podobnie w przypadku zadań, które wymagały od uczestników oceny poziomu pewności innych osób bez bezpośredniej komunikacji (zadania mentalizujące), wyniki sugerowały, że czynniki środowiskowe ponownie dominowały nad czynnikami genetycznymi.

„Nasze ustalenia przekroczyły nasze oczekiwania” – powiedział Wan. „Dziesiątki lat szeroko zakrojonych badań z wykorzystaniem klasycznego paradygmatu bliźniąt konsekwentnie wykazało dziedziczność prawie wszystkich zbadanych dotychczas zdolności poznawczych. Nasze odkrycia podkreślają, że te wspólne rodzinne czynniki środowiskowe, takie jak opieka rodzicielska i przekazywanie wartości kulturowych, prawdopodobnie odgrywają znaczącą rolę w kształtowaniu reprezentacji stanów psychicznych w metapoznaniu i mentalizowaniu”.

Pomimo solidnej konstrukcji i znaczących wniosków z badania, naukowcy zdają sobie sprawę z kilku ograniczeń. Zadania stosowane do pomiaru metapoznania i mentalizowania są złożone i mogą nie obejmować wszystkich aspektów tych zdolności poznawczych w różnych kontekstach. Co więcej, wielkość efektu i moc statystyczna były skromne, co sugeruje, że w celu potwierdzenia tych ustaleń mogą być potrzebne większe badania.

Zachęcamy do przyszłych badań mających na celu zbadanie tych funkcji poznawczych przy użyciu różnych zadań i większych, bardziej zróżnicowanych próbek. Ponadto integracja danych genetycznych poprzez badania asocjacyjne obejmujące cały genom mogłaby dodatkowo wyjaśnić genetyczne podstawy tych zdolności poznawczych.

Autorami badania „Odrębne genetyczne i środowiskowe pochodzenie hierarchicznych zdolności poznawczych u dorosłych ludzi” są Shaohan Jiang, Fanru Sun, Peijun Yuan, Yi Jiang i Xiaohong Wan.