Reklama

Rodzina Bruce’a Willisa ogłosiła niedawno, że u 67-letniego aktora zdiagnozowano postępującą chorobę neurodegeneracyjną zwaną otępieniem czołowo-skroniowym (FTD). Ponure wieści pomogły wyjaśnić, jak zmienił się jego stan, odkąd rok temu przeszedł na emeryturę z powodu afazji – zaburzenia polegającego na problemach z mówieniem i rozumieniem ze słuchu, które mogą pojawić się, gdy choroba lub uraz uszkadza określone obszary mózgu.

„Niestety problemy z komunikacją to tylko jeden z objawów choroby, z którą zmaga się Bruce” – powiedziała jego rodzina w publicznym oświadczeniu wydanym w lutym. „Chociaż jest to bolesne, ulgą jest wreszcie postawienie jasnej diagnozy”.

W zeszłym tygodniu żona Willisa, Emma Heming Willis, opisała, jak rodzina uczy się radzić sobie z demencją. Ponieważ nie ma lekarstwa na FTD, jasna diagnoza – i nauczenie się, jak radzić sobie z nieuniknionym postępem choroby – jest zasadniczo główną linią życia, z którą muszą pracować bliscy i opiekunowie osób z FTD. Naukowcy badają ludzi, którzy obecnie cierpią na FTD i tych, którzy są zagrożeni rozwojem choroby, aby lepiej zrozumieć, co dzieje się w mózgu. Kilka leków przechodzi obecnie badania kliniczne.

Reklama

Chociaż ogólnie jest mniej rozpowszechniony niż niektóre inne choroby neurodegeneracyjne, takie jak choroba Alzheimera i Parkinsona, FTD jest najczęstszą postacią demencji u osób poniżej 60 roku życia. Zwykle pojawia się wcześniej niż inne demencje: choroba Alzheimera zwykle pojawia się w połowie lat 60. lub później, ale FTD zwykle pojawia się w wieku od 40 do 60 lat. Szacuje się, że dotyka 60 000 osób w samych Stanach Zjednoczonych.

Termin FTD odnosi się do zespołu zaburzeń, które wpływają na płaty czołowe i skroniowe mózgu – regiony związane z osobowością, zachowaniem, językiem i innymi funkcjami mózgu wysokiego poziomu. Choroba może być wyniszczająca dla osób z FTD i ich współmałżonków, dzieci lub wnuków, mówi Elizabeth Finger, neurolog i profesor na Western University w Ontario. Jednym z najbardziej podstępnych aspektów FTD jest sposób, w jaki może nagle zmienić czyjąś osobowość.

„Fizycznie mogą być w porządku przez jakiś czas, więc to tak, jakby rodziny prawie mieszkały z nieznajomym” – mówi Finger. „Kiedy rodziny otrzymują diagnozę, pomaga, ponieważ często żyją z tą alienacją przez jakiś czas, a teraz przynajmniej mogą zrozumieć, że jest to choroba mózgu i jest poza kontrolą pacjenta”.

Jakie są objawy FTD?

Reklama

FTD ma kilka warianty. Każdy charakteryzuje się zestawem objawów związanych z miejscem w mózgu, w którym rozpoczyna się choroba. Wariant behawioralny, który jest powiązany ze zmianami w płatach czołowych i skroniowych, jest najczęstszy. Obejmuje takie objawy, jak apatia, stępienie emocjonalne, impulsywność oraz problemy z podejmowaniem decyzji i osądem.

Warianty związane ze zmianami zdolności językowych są znane jako pierwotnie postępująca afazja i zazwyczaj obejmują dominujące płaty czołowe i skroniowe (u większości ludzi znajdują się one po lewej stronie mózgu). Warianty te występują w trzech głównych podtypach: semantycznym, niepłynnym i logopenicznym. Podtyp semantyczny prowadzi przede wszystkim do utraty rozumienia słów. Słownictwo osoby dotkniętej chorobą zmniejsza się z czasem, przez co coraz trudniej jest jej czytać, pisać i rozumieć rozmowy. Osoby z podtypem nonfluent mają problemy z mówieniem, ale zachowują znaczenie słów. We wczesnych stadiach tego podtypu ludzie mogą mieć trudności z wymawianiem słów i niewyraźną mową. W zaawansowanych stadiach mogą całkowicie przestać mówić. Osoby z wariantem logopenicznym mają trudności ze znalezieniem właściwych słów podczas rozmowy. W miarę postępu choroby osoby te mogą mieć trudności ze zrozumieniem złożonych zdań.

Upośledzony ruch jest najbardziej widocznym objawem innych wariantów. Czasami zdarza się to, gdy FTD pojawia się wraz ze stwardnieniem zanikowym bocznym (ALS), zaburzeniem neurodegeneracyjnym, które prowadzi do postępującej utraty neuronów zaangażowanych w ruch.

Reklama

Wszystkie te warianty w pewnym stopniu się pokrywają, mówi Yolande Pijnenburg, neurolog i profesor w Amsterdam University Medical Centers. „Zespoły są najbardziej rozpoznawalne, gdy są w stanie początkowym” – mówi. „Ale kiedy są bardziej zaawansowani, zaczynają bardziej do siebie przypominać”.

Przypinanie przyczyn

FTD jest generalnie związane z utratą neuronów w płatach czołowych i skroniowych mózgu. Ale co powoduje tę stratę? Sekcja zwłok mózgów osób z FTD wykazała, że ​​stan ten jest przede wszystkim związany z nieprawidłową akumulacją dwóch białek: tau i TDP-43, z których oba są również uważane za związane z chorobą Alzheimera. Naukowcy odkryli inne białka, które mogą być odpowiedzialne za FTD, ale zmiany w tau i TDP-43 odpowiadają łącznie za ponad 90 procent przypadków, mówi Chiadi Onyike, neuropsychiatra z Johns Hopkins University.

Badania sugerują, że mutacja genetyczna jest przyczyną FTD u około jednej trzeciej dotkniętych nią osób. Z chorobą wiąże się ponad tuzin mutacji, a najczęstsze wydają się dotyczyć określonych genów, które prowadzą do nieprawidłowej akumulacji tau i TDP-43.

Reklama

Ale naukowcy niewiele wiedzą o tym, co powoduje choroby u pozostałych dwóch trzecich osób dotkniętych chorobą bez choroby dziedzicznej, czyli tych, którzy mają tak zwane sporadyczne FTD. Jedynym zidentyfikowanym czynnikiem ryzyka jest historia wstrząsu mózgu lub urazowego uszkodzenia mózgu, mówi Finger. Ale to wyjaśnia tylko niewielką część ryzyka, dodaje, ponieważ większość osób z FTD nie miała takich urazów mózgu – a większość ludzi, którzy je mieli, nie dostaje FTD.

Znajomość znaków

Według Pijnenburga diagnozowanie FTD wiąże się z kilkoma wyzwaniami. Obecnie uzyskanie dokładnej diagnozy choroby trwa średnio 3,6 roku. Większość osób z FTD, w szczególności z wariantem behawioralnym, nie zdaje sobie sprawy z zachodzącej zmiany i rzadko samodzielnie szuka pomocy medycznej. Innym problemem jest to, że takie zmiany behawioralne mogą mieć alternatywne wyjaśnienia, takie jak depresja lub inny stan zdrowia psychicznego. Co ważne, Pijnenburg mówi, że istnieje względny brak świadomości społecznej na temat tej choroby.

Ostateczna diagnoza FTD jest możliwa tylko wtedy, gdy badacze przeprowadzą pośmiertne badanie mózgu, notatki Finger, lub jeśli osoba jest nosicielem tak zwanej mutacji autosomalnej dominującej, w której pojedyncza kopia zmutowanego genu może prowadzić do choroby.

Reklama

Istnieją jednak inne narzędzia do oceny FTD, w tym oceny neurologiczne i psychiatryczne, neuroobrazowanie, genetyczne badania przesiewowe i analiza historii medycznej danej osoby. Techniki neuroobrazowania, takie jak rezonans magnetyczny lub pozytonowa tomografia emisyjna, mogą ujawnić oznaki uszkodzenia lub nieprawidłowości czynnościowych mózgu wskazujące na FTD. Badania genetyczne mogą zidentyfikować mutacje związane z FTD w podgrupie osób z FTD, które je mają. Według Pijnenburga techniki te mogą dokładnie wskazać od 74 do 93 procent przypadków FTD.

Naukowcy z całego świata badają obecnie ludzi, którzy są nosicielami mutacji genetycznych związanych z FTD, ale nie mają żadnych objawów. Jest to próba zrozumienia, w jaki sposób powstaje choroba i potencjalnie pomoc w opracowaniu metod leczenia, w tym terapii, które mogą spowolnić, zatrzymać lub nawet zapobiec chorobie.

W Kanadzie i kilku krajach europejskich konsorcjum badawcze o nazwie Genetic Frontotemporal Dementia Initiative (GENFI) prowadzi badanie obejmujące ponad 1000 osób z mutacjami genetycznymi związanymi z FTD. Grupa próbuje ustalić, jak wcześnie można wykryć zmiany u osób bezobjawowych, które zostały uznane za zagrożone, mówi koordynator GENFI Jonathan Rohrer, neurolog z University College London. Teraz, po 10 latach badań, Rohrer twierdzi, że dotychczasowe obserwacje zachowania i patologii mózgu wskazują, że subtelne zmiany w funkcjach poznawczych i strukturze mózgu mogą wystąpić na wiele lat przed wystąpieniem objawów.

Reklama

GENFI połączyło siły w 2019 roku z naukowcami z USA, Australii i kilku krajów w Azji, Ameryce Południowej i Afryce, tworząc Frontotemporal Dementia Prevention Initiative (FPI), mówi Rohrer. Zaangażowane zespoły łączą swoje dane w celu stworzenia międzynarodowego rejestru uczestników badań FTD, którzy mogą zostać włączeni do badań klinicznych. Ostatecznie globalne wysiłki badawcze mają na celu przygotowanie się do badań klinicznych nad metodami leczenia, które mogą zapobiegać wystąpieniu u ludzi objawów FTD.

Testowanie nowych terapii

Badanie osób z genetycznymi postaciami FTD doprowadziło już do powstania wielu potencjalnych terapii modyfikujących przebieg choroby, a niektóre z nich są obecnie testowane w badaniach klinicznych. Obejmują one badanie fazy 3 dotyczące leczenia ukierunkowanego na progranulinę, wielofunkcyjne białko, którego obniżony poziom w FTD prowadzi do akumulacji TDP-43. Trwają również próby dotyczące środków terapeutycznych mających na celu przywrócenie lub stłumienie aktywności znanych zmutowanych genów związanych z FTD.

Naukowcy mają nadzieję, że jeśli te terapie zadziałają, niektóre z nich mogą być również stosowane w celu pomocy osobom ze sporadycznymi FTD. „Ze względu na podobieństwo leżącej u podstaw patologii molekularnej, w tej dziedzinie narasta pogląd, że terapie form genetycznych można przekładać na formy sporadyczne” – mówi Finger.

Reklama

Ale Rohrer zauważa, że ​​zanim to nastąpi, naukowcy muszą pokonać kolejną dużą przeszkodę w leczeniu sporadycznego FTD: zidentyfikować biomarkery – takie jak te, które mogą ujawnić białka tau lub TDP-43 we krwi i płynie mózgowo-rdzeniowym lub poprzez obrazowanie – w celu określenia, które procesy patologiczne są w grze.

Na razie istnieją sposoby radzenia sobie i leczenia określonych objawów FTD. Jednym z kluczowych aspektów obecnej opieki jest edukacja rodziny i opiekuna. Inne podejścia obejmują interwencje psychoterapeutyczne i farmaceutyczne ukierunkowane na określone objawy behawioralne lub poznawcze oraz trudności w mówieniu. Fizjoterapia lub terapia zajęciowa może rozwiązać problemy językowe i ruchowe, podczas gdy zmiany stylu życia lub środowiska (takie jak ograniczenie prowadzenia pojazdów lub używania kart kredytowych, utrzymywanie spokojnego otoczenia i zapewnianie ustrukturyzowanych procedur) mogą pomóc w objawach behawioralnych. Onyike mówi, że naukowcy zaczynają również szukać sposobów na poprawę funkcji mózgu – na przykład łącząc terapię mowy ze stymulacją mózgu u osób z afazją.

Chociaż nie są jeszcze dostępne żadne terapie modyfikujące przebieg choroby, badacze dostrzegają pewne nadzieje w postępie terapeutycznym w ostatnich latach. „Jesteśmy optymistami i robimy postępy” — mówi Onyike. „Dziesięć lat temu badania kliniczne dotyczyły leków łagodzących objawy lub poprawiających funkcje poznawcze. Dziś chodzi o powstrzymanie neurodegeneracji – i rehabilitację mózgu”.