Nigeria stała się niedawno pierwszym krajem, który wprowadził na rynek nową szczepionkę (zwaną Men5CV) zalecaną przez Światową Organizację Zdrowia, która chroni ludzi przed pięcioma szczepami bakterii meningokoków.

Organizacja Conversation Africa poprosiła Idrisa Mohammeda, profesora chorób zakaźnych i immunologii oraz byłego przewodniczącego zarządu Nigeryjskiego Narodowego Programu Szczepień, o wyjaśnienie nowej szczepionki i jej prawdopodobnego wpływu.

Zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych to zapalenie tkanek otaczających mózg i rdzeń kręgowy, zwykle spowodowane infekcją. To może być śmiertelne. Zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych może być spowodowane przez kilka gatunków bakterii, wirusów, grzybów i pasożytów.

Największe globalne obciążenie obserwuje się w przypadku bakteryjnego zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych. Około jedna na sześć osób cierpiących na tego typu zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych umiera. Jedna na pięć osób ma poważne powikłania.

Głównymi bakteriami odpowiedzialnymi za tę chorobę są Neisseria meningitidis, Haemophilus influenzae i Streptococcus pneumoniae. Głównymi objawami są nagła wysoka gorączka, bóle pleców, sztywność karku, bóle głowy, nudności, wymioty i intensywna niechęć do światła słonecznego (światłowstręt).

U pacjentów z ciężką infekcją może wystąpić dezorientacja, delirium i utrata przytomności. Zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych może dotknąć ludzi w każdym wieku.

Bakterie wywołujące zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych przenoszą się z osoby na osobę poprzez kropelki wydzieliny z dróg oddechowych lub gardła od nosicieli. Całowanie, kichanie lub kaszel, a także przebywanie w bliskim sąsiedztwie osoby zakażonej ułatwia jej rozprzestrzenianie się. Średni okres inkubacji wynosi cztery dni, ale może wynosić od dwóch do 10 dni.

Epidemie zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych obserwuje się na całym świecie, szczególnie w Afryce Subsaharyjskiej. Tak zwany „afrykański pas zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych” obejmuje 26 sąsiadujących ze sobą krajów, od Senegalu i Gambii na zachodzie po Etiopię na wschodzie.

Ogniska odnotowano także w krajach poza Afryką, takich jak Kanada, Belgia, Francja, Brazylia i Dania.

19 północnych stanów Nigerii leży w afrykańskim pasie zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych. Dotkniętych jest także kilka południowych stanów, takich jak Osun, Ogun i Anambra. Do głównych czynników decydujących o zakażeniu zapaleniem opon mózgowo-rdzeniowych zalicza się gorące i suche środowisko oraz zapylone warunki atmosferyczne.

W okresie od 1 października 2022 r. do 16 kwietnia 2023 r. Nigeria zgłosiła 1686 podejrzanych przypadków zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych, w tym 124 zgony, co daje współczynnik śmiertelności na poziomie 7%. Najwyższy odsetek zgłoszonych przypadków dotyczy dzieci w wieku od 1 do 15 lat.

Wszystkie czynniki przyczyniające się do zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych występują w północnej Nigerii. Niskie lub żadne szczepienie; obecność przewoźników; niedożywienie; przeludnienie; rzadkie opady; niska wilgotność; wysokie temperatury. Często przekracza 35 stopni Celsjusza, czasem nawet 45 stopni Celsjusza.

Ogólna populacja nie może sobie pozwolić na pożywną żywność, która może wzmocnić układ odpornościowy. Dodajmy do tego poziom edukacji, złe warunki higieniczne i przeludnienie, a także idealne warunki do wybuchu epidemii.

Chociaż epidemiczne zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych jest najbardziej obciążone na północy Nigerii, w całym kraju zakażenia występują sporadycznie.

W Afryce występuje pięć szczepów zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych: serotypy A, C, W, X i Y.

Zakaźność i cechy kliniczne (objawy i oznaki) są takie same w przypadku szczepów. Cechy te ustalił serotyp A, który był pierwszym i dominującym szczepem w kraju.

Nasilenie zakażenia może być większe w przypadku nowych wariantów, takich jak meningokoki grupy C, co obserwuje się w niektórych przypadkach w północno-zachodniej Nigerii.

Serotypy W, X i Y mogą mieć podobnie większą ciężkość, ponieważ organizmy te są nowe w danym kraju. Dlatego też odporność na nie nie jest wystarczająco silna.

Od ponad stulecia epidemie meningokokowego zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych pustoszą afrykański pas zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych. Niektóre z najwcześniejszych prób zapobiegania obejmowały stosowanie leków zawierających siarkę i antybiotyków na bazie penicyliny.

Nie udało się jednak zapobiec epidemiom. Trzeba było porzucić masowe stosowanie leków na bazie siarki w celach profilaktycznych, ponieważ w latach 70. XX wieku Neisseria meningitides stała się oporna na te leki.

Kolejnym oczywistym kierunkiem było rozważenie szczepienia dostępnymi szczepionkami polisacharydowymi. Wykorzystują one określone fragmenty zarazka chorobotwórczego, takie jak białko, cukier lub otaczająca go osłonka. Dają bardzo silną odpowiedź immunologiczną, która atakuje kluczowe części zarazka.

W tamtym czasie dostępna była tylko jedna taka szczepionka. Była to szczepionka A+C (Institut Meriuex), która nie była stosowana rutynowo ani na dużą skalę aż do epidemii w Bauchi w 1978 r. Szczepionka zakończyła tę epidemię w ciągu kilku tygodni.

Od tego czasu kilku badaczy, takich jak John Robbins, opowiadało się za zintensyfikowanymi masowymi szczepieniami szczepionkami polisacharydowymi. WHO była jednak niechętna, i to z całkiem dobrego powodu.

Szczepionki polisacharydowe są słabo immunogenne, co oznacza, że ​​nie są w stanie wywołać ochronnej odporności na chorobę – szczególnie u małych dzieci, ponieważ nie mają one pamięci immunologicznej. Zatem szczepionki nie są opłacalne ani nie zapewniają wystarczającej ochrony.

Wybuch epidemii w północnej Nigerii w 1996 r., który dotknął ponad 120 000 osób i spowodował 12 000 zgonów – opisany przez WHO jako największy w historii – zmienił narrację. W ramach wspólnego projektu WHO/PATH „Projekt szczepionki przeciwko zapaleniu opon mózgowo-rdzeniowych” wspieranego przez Fundację Billa i Melindy Gatesów opracowano wysoce skuteczną szczepionkę koniugowaną przeciwko zapaleniu opon mózgowo-rdzeniowych typu A (znaną jako MenAfriVac). Zaszczepiono nią ponad 260 milionów ludzi w afrykańskim pasie zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych. Doprowadziło to do faktycznej eliminacji serotypu A meningokoków.

Ale potem pojawiły się serotypy C, W, X i Y. Stąd kluczowe znaczenie urządzenia 5 w 1 (znanego również jako MenFive lub Men5CV). Właściwe i trwałe szczepienie szczepionką 5 w 1 powinno powstrzymać epidemię meningokokowego zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych w Afryce.

Zawierając pięć najważniejszych serotypów powodujących zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych w Nigerii, szczepionka ta z pewnością będzie miała daleko idący pozytywny wpływ na kontrolę choroby. Spośród wszystkich 26 krajów afrykańskich należących do afrykańskiego pasa zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych Nigeria jest zdecydowanie najbardziej zaludniona. Zatem epidemia choroby dotyka wielu ludzi.

Przed rokiem 2000 w Nigerii nie odnotowano prawie żadnego przypadku serotypu C, W, X lub Y. Sukces koniugatu grupy A MenAfriVac wprowadzonego w 2010 roku w Burkina Faso zmienił wzór i częstotliwość epidemicznego zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych, a prawdziwe wyzwanie i zagrożenie, jakie stanowią serotypy zastępcze, podkreśla kluczowe znaczenie skoniugowanej szczepionki przeciwko zapaleniu opon mózgowo-rdzeniowych 5 w 1. Jego wpływ będzie ogromny.